مرز تور

نام مکان جغرافیایی در شاهنامه :  مرزتور

نام فعلی مکان جغرافیایی :  مزدوران یا مرزداران

نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:

شرح مکان جغرافیایی:

مرز تور زمانی که تورانیان با پیشوایی افراسیاب شاه نوذر را در دهستان کشتند و تا خواری در دل ایران پیشروی کردند سران ایران تن به مصالحه با ایشان دادند و مرزهای دو کشور را به شرح زیر تعیین کردند

ز رودابد و شیر تا مرز تور                   وزان بخش گیتی به نزدیک و دور

روارو چنین تا به چین و ختن            سپردند شاهی بدان انجمن

ظاهراً غرض از رودابد در این مصالحه همان خرده ولایت زورابد زورآباد صالح آباد کنونی و شهرستانی در شرق تربت جام  رودابد و شیر هم همان محل شیرتپه سرخس و نزدیک مدخل زورآباد است مرز تور نیز ظاهراً یعنی مرز متعارف ایران و توران که عموماً رود جیحون بوده است. اما در این مصالحه چنین به نظر نمی رسد چون نمی شود گفت مرز ایران با توران از زورآباد و شیر و جیحون باشد تا چین و ختن چرا که جیحون در میانۀ زورآباد و سرخس تا چین قرار داشته و دلیلی نبوده که از آن نام برده شود بلکه چنین به نظر میرسد که مرز تور در این مصالحه نام جایی همجوار زورآباد و شیر بوده است معنی عبارت هم این است که یک حد مرز توران زورآباد و شیر و مرز تور در جانب ایران باشد و حد دیگر و انتهایی آن آغاز چین و ختن در این صورت گمان میرود که غرض از مرز تور همان کوه استراتژیک مشهور به مزدوران در حد فاصل مشهد و زورآباد با سرخس بوده باشد که بر سر شاهراه نشابور به مرو و ماوراء النهر قرار داشته است.

این حدس از این جهت قوت می یابد که مزدوران از همان قرون آغازین اسلامی محلی شناخته شده در مسیر شاهراه بزرگ خراسان بوده است.  بسیار احتمال میرود که مرز توران را تبدیل به «مزدوران» کرده باشند در حالی که «مزدور» در فارسی برای نام گذاری شهرکی استراتژیک مناسبت ندارد. بدین سبب در سده اخیر بعضی از اهالی و نهادهای دولتی مزدوران نام آن را به مرزداران و مزداوند تغییر داده اند اما عامه مردم همچنان آن را به نام مزدوران میشناسند و می خوانند.

مؤلف ناشناخته مجمل التواریخ و القصص در سده ششم هجری نوشته است که پس از غلبۀ افراسیاب بر ایران بر آخر صلح افتاد بر تیر انداختن آرش از قلعه آمل به عقبه مزدوران و آن را مرز توران خوانده اند. ابن بکران هم در جهان نما توضیح داده که عقبه مزدوران اصل آن مرز توران است و آن کوهی عظیم است و دراز از حد غور آید و بر جانب شمالی از هرات و پوشنگ بگذرد و جام و همچنین بر جانب جنوبی از سرخس و باورد و نسا و یا زر بگذرد…» بنابراین، «مزدوران» صورت دیگری از مرز توران است

در مجموع میتوان گفت که در زمان غلبه تورانیان همین کوه مزدوران را مرز توران با ایران دانسته و مرز تور خوانده اند. مزدوران که دارای غاری شگفت نیز هست.