نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : مداین
نام فعلی مکان جغرافیایی : مداین در عراق کنونی
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
مداین این عنوان عربی به معنی مجموعه شهر به شهرهای چندگانه ای اطلاق میشده که سلوکیان و ساسانیان در دو طرف رود دجله و نزدیک بغداد کنونی ساخته بوده اند چون قباد ساسانی اولین شاه ایرانی بوده که بخشهایی از مداین بجز سلوکیه و طیسفون را ساخته از زمان پادشاهی همو نام مداین به شاهنامه راه یافته
است
مداین پی افکند و جای کیان پراگند بسیار سود و زیان
از زمان انوشیروان مداین پایتخت ساسانیان بود و وی شهرهایی بر آن افزود و کاخی مجلل هم در آنجا ساخت که به گمان بعضی همان ایوان مداین است. انوشیروان شهری در مداین ساخت شبیه اندیوشهر روم یا انطاکیه و مشهور به ،رومیه که کاخ و طاق مشهور انوشیروان نیز در همان شهر ساخته شد
پس از انوشیروان مرکز حکومت پسر و جانشینش هرمزد و نیز پسر او خسروپرویز همان مداین بود خسروپرویز نیز به تبعیت از نیای خود نوشین روان کاخ و ایوانی نامی در مداین ساخت که شاهنامه از آن با عنوان ایوان خسرو یاد کرده و در باب احداثش شرحی مفصل آورده است ایوان خسرو ظاهراً آنچه به طاق کسری شهرت یافته همین ایوان بوده است.
یعقوبی در نیمه دوم سده سوم هجری مینویسد: «مداین پایتخت پادشاهان پارس است و نخستین کس که در آن منزل گزید انوشیروان بود و آن چندین شهر است در دو طرف دجله در طرف شرقی شهری است که به آن عتیقه گفته میشود و کاخ سفید کهنی که نمیدانند که آن را بنا کرده است نیز مسجد جامعی که مسلمین پس از فتح مداین ساخته اند در آن واقع است نیز در طرف شرقی دجله شهری است که به آن اسبانبر گفته میشود و ایوان عظیم کسری که پارسیان مانند آن را ندارند… در این شهر واقع است و میان دو شهر به اندازه یک میل ۱۶۰۰ متر راه است و سلمان فارسی و حذیفه بن یمان در همین شهر منزل داشتند و قبر هر دو آنجاست. و پس از این دو شهر شهری است به نام رومیه که گفته میشود رومیان چون برپارسیان غلبه یافتند آن را بنا کردند و خلیفه منصور هنگامی که ابو مسلم را کشت همان جا بود و میان این سه شهر نزدیک دو میل تا سه میل راه .است و در طرف غربی دجله شهری است که آن را بهرسیر .گویند و سپس ساباط مداین در یک فرسخی بهرسیر واقع شده آنچه در طرف شرقی دجله است از همان دجله مشروب میشود و آنچه در طرف غربی دجله واقع است از فرات یعنی از نهری به نام ملک که از فرات جدا می شود مشروب میگردد»
از شهرهای مداین که یعقوبی برشمرده قدیمی ترین آنها سلوکیه پایتخت جدید در زمان سلوک اول (۳۱۲-۲۸۰) (پ.م) بر ساحل راست دجله قدری جنوبی تر از بغداد بعدی بوده است و دومین شهر کتیسفون یونانی است در ساحل دیگر دجله که اعراب آن را طیسفون خوانده اند شهر سلوکیه در قرن دوم قبل از میلاد ویران شد و بعد اردشیر ساسانی آن را با نام وه اردشیر تجدید عمارت کرد این شهر همراه با طیسفون در زمان اشکانیان و اوایل ساسانیان مرکز حکومت بوده است.
لسترنج درباره شهرهای مشهور به مداین نوشته است در هفت فرسخی زیر بغداد، مداین در دو جانب دجله واقع است مداین اسمی است که اعراب بر خرابه های دو مرکز متصل به یکدیگر یعنی کتیسفون و سلوکیه گذارده اند و آن دو شهر را سه قرن پیش از میلاد سلوکی ها بنا نهادند سلوکیه در جانب باختری دجله به نام سلوکوس نیکاتر نام گذاری شده است. نام کتیسفون را اعراب برای اختصار طیسفون نامیدند.
در سال ۵۴۰ میلادی که انوشیروان انطاکیه شام و سلوکیه را … فتح کرد به رسم پادشاهان ایران اهل سلوکیه را به طیسفون کوچانیده در ربض نو بنیادی در جانب خاوری دجله یعنی مقابل محل سلوکیه عراق جای داد. این ربض تا یک قرن بعد که اعراب عراق را فتح کردند پابرجا بود و رومیه یعنی شهر رومی ها نام داشت؛ بعضی از تاریخ نویسان ذکر کرده اند که به شکل انطاکیه ساخته شده بود. مداین چنان که تاریخ نویسان اسلام ذکر کرده اند از هفت شهر با اسم های معینی که در تلفظ آنها اختلاف وجود دارد تشکیل میشد گویا پنج شهر از آن هفت شهر در زمان یعقوبی… وجود داشته از این قرار شهر کهنه یعنی طیسفون و یک میل در جنوب آن اسبانبر و مجاور آن ،رومیه هر سه در جانب خاوری دجله و در جانب دیگر بهرسیر که اصل آن به اردشیر است و یک فرسخ زیر آن ساباط که به قول یاقوت ایرانیان آن را بلاش آباد مینامیدند کاخ باشکوه ساسانیان را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است اعراب ایوان کسری نام دادند»