نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ایوان خسرو
نام فعلی مکان جغرافیایی : ایوان مدائن در کنار شهر بغداد
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه: ایوان مدائن
شرح مکان جغرافیایی:
ایوان خسرو: بنای مشهور ساسانی در یکی از کاخهای مداین بوده که عموماً ایوان مداین و طاق کسری هم خوانده میشود و بعضی بنای آن را به خسرو یا کسری انوشیروان نسبت میدهند بنا بر تصریح شاهنامه این بنا توسط نوۀ خسرو انوشیروان خسروپرویز ساخته شده است. شرح برآوردن این بنا در شاهنامه به نقل از دهقانی ۱۲۰ ساله آمده است.
از این شرح فردوسی درباره احداث ایوان خسرو چند نکته به دست میآید اول این که این بنا را نه کسری انوشیروان که خسرو یا کسری پرویز ساخته؛ دوم این که معمار اصلی آن رومی بوده است و نه ایرانی و سوم این که نام اهواز به صورت نامتعارف در ابیات مزبور آمده که چنین مینماید اهواز ولایت یا کشوری بیرون از ایران تلقی می شده حال آن که غرض از آن ولایتی بوده است شامل شهر رومی نشین گند شاپور که خسروپرویز از معماران آن برای ساختن ایوان استفاده کرده بدین سبب از موطن معماران داوطلب به صورت از ایران و اهواز و از رومیان یاد شده و زمانی که معمار روی پنهان کرده «شاهگوش و دل سوی اهواز» داشته است.
آخرین نکته هم این که شرح فردوسی از چگونگی پی افکندن آن ایوان توجیه کننده این واقعیت است که چرا ایوان مداین به رغم عدم مراقبت، حتی صدمه خوردن آن در دوره اسلامی حدود ۱۵۰۰ سال عمر کرده و در طول قرون تعجب عرب و عجم را برانگیخته است.
از میان انبوه کسانی که با دیدن ایوان مداین دچار شگفتی شده و آن را ستوده اند این چند تن شایسته ذکرند ابن رسته در سده سوم که نوشته است: «من میگویم ساختمانی از گچ و آجر باشکوه تر از ایوان کسری در مداین نیست» یعقوبی ایضاً در سده سوم گفته است: «در طرف شرقی دجله شهری است که به آن اسبانبر گفته میشود و ایوان عظیم ،کسری که پارسیان مانند آن را ندارند و هشتاد ذراع ارتفاع دارد در این شهر واقع است». مؤلف حدود در سدۀ چهارم نوشته است: مداین شهرکی است بر مشرق دجله و مستقر خسروان کسرها بوده است و اندروی یکی ایوانی است که ایوان کسری خوانند و گویند که هیچ ایوان از آن بلندتر نیست اندر جهان و این شهری بزرگ بوده (مداین) و با آبادانی و آبادانی وی مصالح آن را به بغداد بردند». اصطخری در سدۀ چهارمگوید و این شهری کوچک است قدیم سخت عظیم بوده است. از آنجا تا بغداد یک مرحله (۶) فرسنگ و آرامگاه زیستگاه پادشاهان بوده .است ایوان کسری آنجاست و به سنگ و گچ بنا کرده اند اکاسره را هیچ بنا عظیم تر از آن نبوده است ابن حوقل هم همان مطالب اصطخری را آورده است و بالاخره ابن خردادبه در سدۀ سوم نوشته است: رومیان می گویند هیچ بنای ساختمان سنگی ای بهتر از کنیسۀ رها (اوریغ) نیست و ساختمان چوبی بهتر از کنیسه منیج نیست چون قوسهایی از چوب عناب دارد و ساختمان مرمریی بهتر از قسیان انطاکیه نیست. و قوس های سنگی بهتر از قوسهای سنگی کنیسۀ حمص نیست من میگویم که ساختمانی ساخته شده از گچ و آجر بهتر از ایوان کسری در مداین نیست. بحتری گوید و کان الایوان من عجب الصنعه …. هنگامی که ساختمان ایوان را میبینند گمان میکنند که او یک بلندی تنهاست که در آن قصرهایی ایجاد کرده اند و گمان می کنند که کنگره های آن بر روی کوه رضوی و قدس برافراشته شده انسان آن را برای نوابغ (جنیان) ساخته است یا آن که کار نوابغ برای انسان است. این مسئله ای است که پاسخ به آن مشکل است»
شهرت دارد که ایوان کسری در شب تولد حضرت رسول (ص) ترک خورد است و نیز آمده است که اعراب آن را در نوروز سال ۱۶ هجری (برابر مارس ۶۳۷ م) فتح و غارت کرده اند اولین خلیفۀ عباسی منصور دوانیقی، شروع به خراب کردن مداین کرد تا با مصالح آن شهر بغداد را بسازد اما بعد متوجه شد که هزینه تخریب آن ،شهر به خصوص ایوان مداین بیشتر از ارزش مصالح به دست آمده است. در نتیجه تخریب مداین و ایوان آن را رها کرد بدین سبب تا سده ششم ایوان مزبور موجب شگفتی همگان میشد و قصیده معروف خاقانی در تحفه العراقین نمونه گویایی از این احساس شگفتی مردم آن زمانه است پس از واقعه مغول و وارد آمدن صدمه جدی به بغداد باز هم ایوان مداین برپا بوده چنان که حمدالله مستوفی در نیمه اول سده هشتم، بنای ایوان کسری را به انوشیروان نسبت داده و نوشته است صحن آن سرای صد و پنجاه گز خیاطی در صد و پنجاه گز بوده و در آنجا صفه بزرگ دهانش چهل و دو گز در طول هشتاد و دو گز در علو ارتفاع شصت و پنج گز؛ و در اطراف ،این سرای و عمارات فراوان که درخور آن .باشد و در نیکوکاری بانی آن و استحکام عمارت گفته اند:
جزای حسن عمل بین که روزگار هنوز خراب می نکند بارگاه کسری را بخشی از ایوان مداین هنوز در شرق دجله و کنار ویرانه های مداین در حدود هفت فرسنگی جنوب بغداد برجاست.