در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
از شگفتی : شگفتا
ازدرِ : شایسته‌ی
ازدر : شایسته
ازشتاب : شتابان
اسب را تیز کردن : تازاندنِ اسب
انجمن : جمع ، بزرگان
انجمن شدن : گرد آمدن، جمع شدنِ لشگر
اندرافراشتن : بالابردن
اندرنشاختن : نشاندن
آبادبوم : کنایه از ایران
آبدار : چرب، شیوا
آبگینه : شیشه
آبنوس : درختی سخت با رنگِ سیاه
آراستن : آماده کردن ، طرح ریختن، آماده شدن
آراسته : آماده‌ی جنگ
آز : طمع
آشکارونهان : به‌هیچ‌وجه
آواز : نعره، بانگ
آوردگه : میدانِ جنگ
آویز : درآویختن، نبرد
آهنگ : قصد
باد : کنایه از گذرا و بی‌اعتبار بودن
بارنگ‌وبوی : جذاب
بازوی شمشیر : کنایه از دلیری و قدرت
باژ و ساو : باج و خراج
باگهر : نژاده، اصیل
بالا : بلندی، قامت
بایسته : لازم، درست
بخرد : دانا
بر : سینه
بر دل یاد گرفتن : با خود اندیشیدن
بر و یال : سینه و گردن؛ مجازاً یعنی قدرت
برانگیختن : تیز کردن
برآشفتن : به‌جنبش و خروش درآمدن
برآوردن : بالاکشیدن
برآورده : بالاکشیده، بالاکشانده‌شده
برآویختن : جنگ را آغازیدن، جنگیدن ، درگیر شدن
برخاستن : آماده‌ی جنگ شدن
برگاشتن : برگرداندن
برگرفتن : جدا کردن، کَندن
بسیچیدن : آماده شدن
بکردارِ : مانندِ
بلند : بلندمرتبه
بند : عقد وصلت
بوم : سرزمین، کشور
به راه آمدن : فرمانبَر شدن
به گَرداندرون : در میانِ گردوخاک
بهره : یک‌سوم از چیزی
به‌زرآزده : زرنشان
به‌زیر آوردن : چیره شدن
به‌کار نیامدن : ارزش نداشتن
به‌کردارِ آتش : به‌سرعت
بی کام : برخلافِ میل
بیارای مغزش به شیرین‌سخن : او را با سخنانِ شیرین به راه آور
بی‌توش : بی‌تاب‌وتوان
بیدار : هشیار
بیره کردن : از راهِ راست به‌دربُردن، منحرف کردن
بیشی : زیاده‌خواهی
بی‌مر : بی‌شمار
بینداخت از‌باد خمیده‌خام : حلقه‌ی کمند را به‌سرعت انداخت
پُرمایه : بزرگ، ارجمند
پادافره : مجازات
پاکیزه‌تخم : نژاده، اصیل
پالان : نشیمنِ چهارپایان
پالوده‌خون : خونِ پاک؛ اشکی که خونِ خالص بود
پایگاه : ارج‌وقرب، احترام
پرخاشجوی : صفت به جای اسم برای افراسیاب یا دشمن
پرداختن : خالی کردن، عقب‌نشینی کردن
پرده : پرده‌ی شبستانِ کاخ
پرستنده : پرستار، غمخوار ، کنیز و غلام
پسودن : لمس کردن در اینجا یعنی آزمودن
پور : پسر
پوشیده‌رویان/پوشیدگان : زنان
پهلو : شهر
پی افگندن : طرح ریختن، آماده کردن
پیرسر : پیر، آزموده
پیکر : پرچم
پیمودن : آزمایش کردن، سنجیدن
پیوند : وصلت، خویشی
تاجِ گهر : تاج پرگوهر و زینت
تاختن بردن : تاخت بردن؛ غافلگیر کردن
تاری : تاریک
تازنان : تازان، شتابان
تختِ نشست : تختِ پادشاهی
تر : تازه
ترگ : کلاهخود
تگِ کارزار : حمله‌ی روزِ نبرد، یا پایانِ نبرد
تن‌آسان : آسوده، مرفه
توران‌گروه : سپاهِ توران
توری : تورانی
تیز : خشمگین
تیز کردن : برانگیختن، تشویق کردن
تیغ‌زن : شمشیرزن
جُلَیل : پرده‌ی روی کجاوه
جم : جنبش
جوشن‌گذار : (تیرِ) گذرنده از جوشن
جوینده‌راه : کاردان
جهان‌جوی : جهان‌جوینده جوینده‌ی جهان
چاره : نیرنگ
چربگو : خوش‌سخن
چرخ : آسمان
حصن : قلعه
خُرام : مهمانی
خارا : سنگی سخت
خرام : سور
خرگاه : اردوگاه، یا سرزمینِ ترکان
خرگه : سراپرده
خسته‌تن : زخمی
خسته‌دل : آزرده‌خاطر
خسرَوی : شاهانه
خفتان : جامه‌ی جنگ
خنجرگزار : گزارنده‌ی خنجر؛ جنگجو
خنیده : مشهور
خوار : بی‌اثر
خواستاری : خواستگاری
خواسته : درایی
خواهش آراستن : خواهش کردن
خورشیدفر : پرشکوه چون خورشید
خوی : عرقِ تن
خیره : شگفت‌زده
داد : درست، (حرفِ) حق
داستان راندن : حرف زدن
درانداختن : زدن
دراندرگشادن : آغاز کردن
درخشنده‌جام : جامی با شرابی زلال و درخشان
درخور : شایسته
درفش : پرچم
درفش افراختن : کنایه از طغیان کردن
درفشان : درخشان
درفشان‌درفش : درفشِ تابان
درنگ : تٲمل
درود و خرام : سلام و احوالپرسی
دژخیم : بدخوی
دمِ گاودم : غرشِ شیپور
دمان : نفس‌نفس‌زنان، شتابان ، تیزپا
دورویه : سراسر
دیبا : ابریشم؛ کنایه از لطافت
دین : آیین
رَوِشن : روش، راه‌ورسم
رُخشان : درخشان
رام : آرام، آسوده
راه‌جوی : راهوار، خوش‌گام
رای : نقشه، تدبیر
رای جستن : تصمیم گرفتن
رای‌زن : مشاور
رخِ آشتی را شستن : آشتی کردن
رزمساز : جنگجو
رمه : گَلّه
روشن‌روان : دلشاد
رهنمون : (خدای) رهنما
رهوار : تیزرو
رهی : بنده
زاروار : زار
زخم : ضربت ، ضربه
زیبا : زیبنده
زینهار : امان
ساختن : آماده شدن
ساز کردن : آماده کردن
سالار : خداوند، صاحب‌قدرت
سپردن : زیر پا له کردن
سپنج : موقت، ناپایدار
ستاره‌شمر : اخترشناس
ستام : زین‌ویراق و افسارِ اسب
سحاب : ابر
سخن‌گوی : چرب‌زبان، سخنور
سخن‌ها راندن : سخنِ بسیار گفتن
سرِ بخت گشته شدن : برگشتنِ بخت
سر : بزرگ
سر تابیدن : سرپیچی کردن
سراینده : گوینده
سربسر : سراسر، کاملاً
سرکشیدن : طغیان، سر برتافتن
سگالش گرفتن : جوانبِ کاری را سنجیدن
سمن : یاسمن؛ استعاره از رخسار
سنان : سرنیزه
سوار : شهسوار
سور کردن : مهمانی دادن
شدن : رفتن
شکن : شکست
عماری : کجاوه
عماری‌کش : عماری‌کشنده؛ کشنده‌ی کجاوه
عمود : گرزِ سنگین
عنان برگراییدن : عنان را برگرداندن؛ برگشتن
عنان برگراییدن : افسارِ اسب را برگرداندن؛ به سویی تاختن
عنان‌پیچ : عنان‌پیچنده به چپ و راست کنایه از سوارِ ماهر
عنان‌پیچ : عنان‌پیچنده به هر سو؛ کنایه از سوارِ ماهر
عنان‌دار : سوارِ ماهر
عود : چوب
غریوان : گریان
غنودن : آرام گرفتن، استراحت کردن
فتراک : زین، ترک‌بند
فرّهی : شکوه
فرازیدن : افراشتن
فروماندن : نجنبیدن (در اینجا از شرم)
فزونی : زیاده‌خواهی، آز
قماری : مسوب به شهرِ قمار/قماره در هند
کارکرد : رفتار
کران : کنار
کران تا کران : سراسر
کرگ : کرگدن
کنام : آشیانه
کهتر : کوچکتر، بنده
گُراز : گرازه؛ پهلوانِ ایرانی
گُندآور : جنگجو
گاه : تخت؛ مجاز از خودِ شاهی و حکومت
گذاشتن : گذراندن
گذشتن : عفو کردن، بخشودن
گرازان : خرامان، شتابان
گرازنده : خرامان
گران : سنگین، بزرگ ، انبوه ، مایه‌ی غم‌واندوه
گردن‌فراز : گردن‌فرازنده مغرور، دلیر
گرفتار : اسیر
گرم : با جوش و حرارت
گفت‌وگوی : آشفتگی، دردسر
ماندن : باقی گذاشتن
مرجان : استعاره از خون
مردوار : مردانه، دلیرانه
مشکین‌کمند : استعاره از گیسو
مغفر : کلاهخود
منشور : فرمان، حکم
مهد : کجاوه
میل : واحدِ مسافت
نازِش : مایه‌ی ناز و افتخار
نامور : پهلوانِ نامدار
نبید : شراب
نرگس : استعاره از چشم
نرم : به‌آرامی
نز : نه از
نژند : اندوهگین
نشست : هم‌نشینی، صحبت ، قلمروِ پادشاهی ، تاجگذاری
نشستش : او نشست یا، جای نشستنِ او
نشیم : آشیانه
نغزدست : ماهر، کاربلد
نگار : زینت، نقاشی ، آرایش، زیور
نگهدار : نگهبان
نماز بردن : تعظیم و احترام کردن
نواختن : مهربانی کردن
نوفیدن : به‌شوروجنبش درآمدن ، به‌جوش و خروش درآمدن
نهفت : کنایه از اندرونی و شبستان
نهنگ : استعاره از شمشیر
نیارد شدن : جرٲتِ رفتن و روبرو شدن ندارد
نیزه‌دار : دلیر
نیزه‌گزار : گزارنده و به‌کاربرنده‌ی نیزه؛ مجازاً یعنی جنگجو
نیو : دلیر
ویژه : فقط
همان : همین‌طور به‌همین‌سان
هم‌اندرزمان : در‌همان‌زمان، درجا
هم‌آواز : همصدا، همرٲی، متحد
همباز : شریک، مدعی
هم‌سخن : موافق
هوا : میل
هودج : کجاوه
هول : ترس
یاقوت : استعاره از لب
یک زمان : یک دم ، مُدتی
یک لخت کوه : یک پاره کوه
یکسر : سراسر،همگی، کاملاً
یکسر : سراسر؛ زود
یکسره : کاملاً، اصلاً
یله : رها