در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
چنگ : دست
ابا : با
ابر : بر
اختر : بخت، تقدیر
از آن‌سان : آن‌گونه، بدان‌ترتیب
از پیِ : به‌دنبالِ، به‌خاطرِ
از پیِ گنج : به‌قصدِ مال و ثروت
از پیمان گذشتن : پیمان را زیرِ پا نهادن
از جا جمبیدن : به راه افتادن
از کران تا کران : سراسر
ازاین‌سان : بدین‌گونه
ازاین‌گونه : بدین‌گونه
ازدرِ کارزار : شایسته‌ی جنگ
استر : قاطر
افسر : تاج
افگندن : به زمین انداختن؛ کنایه از کُشتن یا زخمی کردن
افگندنی : گستردنی، فرش
انجمن : جمع، سپاه
انجمن کردن : گِرد آوردن
اندر کشیدن : به راه انداختن
اندرآوردن : از جا کَندن، پایین کشیدن
اندیشه : فکروخیال
انوشه : جاوید، بی‌مرگ
ایا : ای
ایچ : هیچ، اصلاً
ایدر : این‌جا، اکنون
ایران : ایرانیان یا بزرگانِ ایرانی
آبِ بخت شور شدن : تیره شدن و برگشتنِ بخت
آبِ روشن را سیاه کردن : خراب کردنِ روزگارِ خوب
آبِ زرد : کنایه از اشکِ (درماندگی)
آبْ شور کردن : تیره کردنِ اوضاع
آب : در این‌جا عرقِ تن
آبنوس : درختی تیره‌رنگ
آراستن : زینت دادن یا آماده کردن
آراسته : زینت یافته، آماده
آرام : آرامگاه، جای خواب
آرغده : خشمگین
آسمان بر زمین آوردن : کنایه از نهایتِ جنگاوری
آسمان بر زمین برزدن : کنایه از نهایتِ قدرت در جنگ
آشکار و نهان : در خلوت و جمع، پیدا و پنهان
آشکار‌ونهان : هست‌ونیست
آفرینِ نو آراستند : ازنو ستودند.
آفرین : درود، ستایش
آفرین خواندن : ستودن
آفرین کردن : ستودن
آفرین گرفتن : شروع به ستودن کردن
آگاهی : خبر
آگنده : پُر
آگهی : خبر
آلت/ساز : مایه، وسیله
آلودن : آغشته کردن
آمدن : رسیدن، خوردن، اثر کردن
آواز : آوا، صدای بلند
آورد گرفتن : شروع به جنگ کردن، جنگیدن
آوردگاه : میدانِ جنگ
آوردگه : میدانِ جنگ
آویز : آویزش، جنگ
آهار داده شدن : آغشته شدن
آهسته : باوقار و تأمل
آهنگ : قصد
آهو : در این‌جا عیب
آیین : رسم‌وراه
با خرد جفت نبودن : یارِ خِرد نبودن؛ بی‌خرد بودن
با رنگ و بوی : کنایه از شُکوه
با کامِ دل : کامروایانه، به‌دلخوشی
باآفرین : ستوده
باپیرسر : به‌پیری
بادِ سرد : آه
بار : به‌حضور پذیرفتن
باره : اسب
باک : ترس
بالا : اندام، قدوقامت
بانژاد : اصیل
بخت گردان شدن : برگشتنِ بخت
بخته : پوست‌کَنده
بخش : موهبت، بخت
بداندیشه : کنایه از دشمن
بدآیین : طبقِ آیین، سزاوار
بدتن : بدمایه
بدروان : بداندیش
بدگمان : بداندیش، دشمن
بدهنر : بی‌مایه
بدی : باشی.
بدین : به/با این (کار)
بر : سینه
بر آرزوی : به‌دلخواه
بر آن بود : در آن اندیشه بود. تصمیمش آن بود.
بر چه گردد زمان : تقدیر چه باشد.
بر چه گردد زمان؟ : تقدیر چیست؟
بر و یال : سینه و گردن؛ کنایه از اندامِ (تنومند)
برانگیختن : از جا کندن، به راه انداختن
برآرنده : بالاکشنده، آفریننده
برآشفتن : عصبانی شدن و دشنام دادن
برآمدن : طی شدن
برآویختن : جنگیدن یا کُشتی گرفتن
برجِ خرچنگ : ماهِ تیر
برخیره : به‌بیهوده، به‌زبانِ محاوره الکی‌الکی
برسانِ : مانندِ
برسانِ باد : (سریع) چون باد
برسانِ تیر : (سریع) چون تیر
برسانِ موم : (نرم) چون موم
برسانِ نی : کنایه از لاغر و ضعیف
برسری : اضافه، افزون‌بر‌آن
برشکستن : فروپاشیدن
برشمردن : شرح دادن
برفراختن : بلند کردن، به صدا درآوردن
برفروختن : آتش گرفتن
برفشاندن : پراکندن
برگرفتن : درآوردن، بیرون آوردن
برگشتن : شدن
برگشته‌روز : بخت‌برگشته
برنا : جوان
برو : ابرو
بروبوم : سرزمین
برهم دریدن : درهم شکستن
بزد اسپ : اسب را راه انداخت، تازاند.
بزم : جشن و خوشی و کنایه از صلح
بسته : اسیر، گرفتار و وابسته
بسیچیدن : مهیا شدن
بکردارِ : مانندِ
بلنداختر : بختِ بلند
بندِ کمر : کمربند، که جای بستنِ سلاح است.
بندِ گران : غل‌وزنجیرِ سخت و سنگین
بند : مفصلِ بدن ، نیرنگ
بنگاه : جایِ ماندن، این‌جا اردوگاه
بور : سرخِ مایل به قهوه‌ای، و مجازاً اسبِ سرخ، یا فقط اسب
بوق : سازِ بادیِ جنگ؛ شیپور
بوم : سرزمین، کشور
بوم‌وبر : سرزمین
بوی و رنگ : عطر و آرایش
به باد شدن : بیهوده شدن، هدر رفتن
به بر درگرفتن : در آغوش گرفتن
به‌پای آوردن : به‌‌پایان آوردن
به‌پیمان که از هر دو رویِ سپاه / :
به‌تنها : تنهایی
به‌جای آوردن : ادا کردن، انجام دادن
بهر : بهره، سهم، این‌جا کنایه از تقصیر
بهره : بخشی از چیزی، عموماً یک‌سومِ آن
به‌کامِ دلِ : به‌دلخواهِ، به‌درخواستِ
به‌کردارِ : مانندِ
به‌کردارِ آتش : (سریع) چون آتش
به‌کردارِ غرنده‌ابر : چون ابرِ غران
به‌کردارِ کوه : (عظیم) چون کوه
به‌کردار آتش : (سریع) چون آتش
به‌ناکام : ناچار، به‌نادلخواه
به‌یک‌منزلی‌بر : در فاصله‌ی یک‌منزلی (از آن‌جا)
بیابان گرفتند : راهِ بیابان (را در پیش) گرفتند.
بیجاده : کهربا؛ سنگی زینتی
بیچاره : درمانده
بیختن : در این‌جا افشاندن، پراکندن
بیداد : بی‌عدالتی
بیداربخت به خواب اندرآمدن : خفتن/برگشتنِ بخت
بیداردل : هشیار
بیراه‌وراه : کنایه از همه‌جا
بیرون کردن : بیرون فرستادن، گسیل کردن
بی‌کران : بی‌پایان، بی‌شمار
بیم : هراس
بی‌مر : بی‌شمار
پاره : پول، مال
پاک : کاملاً
پاک‌تن : پارسا، مؤمن
پای : توان
پای بودن : حریف بودن، تاب داشتن
پای داشتن : توان داشتن، حریف بودن
پایاب : تاب‌وتحمل
پایدار : مقاوم، حریف
پایگاه بلند : بارگاهِ متعالیِ (افراسیاب)
پبوند : خویشاوند، تبار
پدرام : سرخوش، در آرامش
پدید آوردن : نشان دادن
پذیره شدن : به استقبال رفتن
پر عقاب : کنایه از پرِ تیر که از پرِ عقاب بوده.
پراگندنی : نثاروبخشش‌کردنی، هدیه
پراگنده : گسترده، پُر
پراندیشه : بسیار نگران
پرخاش : جنگ، ستیز
پرخاشجو : جنگجو
پرخاشخر : جنگجو
پرداختن : خالی کردن؛ کنایه از کُشتن ، تمام کردن
پرستار : خدمتکار؛ در این‌جا مشخصاً کنیز
پرستنده : خدمتکار، در این‌جا پهلوان
پرمایه : گرانقدر ، بزرگ ، نفیس
پرمایه‌گودرزیان : پهلوانانِ ارزشمندِ خاندانِ گودرز
پرند : ابریشم که به‌دلیلِ براقی‌اش کنایه از شمشیر نیز هست.
پرنداور : شمشیر یا صاحبِ شمشیر و شمشیرزن
پرنیان : ابریشمِ نقش‌ونگاردار
پرهیز : دوری جستن (در این‌جا از جنگ)
پشت : پشتیبان
پور : پسر
پوشیدنی : لباس
پوشیده‌رو : استعاره از زنان و دختران
پهلوی : در این‌جا ایرانی
پی : پای
پیچان : از درد یا خشم یا ترس به خود پیچنده
پیچیدن : سربرگرداندن، روگردان شدن
پیروزگر : پیروز
پیسه : دورنگ؛ کنایه از دورو
پیکار : جنگ
پیکانِ پولاد : نوکِ تیر از جنسِ فولاد
پیلتن : دارای تنی چون فیل؛ صفت‌به‌جای‌اسم برای رستم.
پیل‌دندان : نامِ پهلوانی در متونِ قدیمی
پیمودن : طی کردن
پیوند : شاید اتصالِ کمربند یا مفصلِ بدن
تابداده : پیچیده، خم‌اندرخم و کنایه از بلند
تابیدن : برگرداندن، دوری جستن
تاج‌وتخت : کنایه از پادشاهی
تارک : فرقِ سر، و مَجاز از خودِ سر
تازنان : تازان، شتابان
تازی : عربی
تبیره : کوس؛ سازِ کوبه‌ای جنگی
تخم : تخمه، نژاد
تخمه : نژاد
ترکش : تیرکش، تیردان
ترگ : کلاهخود
تریاک : کنایه از خوشی
تفتن : شتابیدن
تگ : دویدن
تن‌آسان : آسودگی و نیز آسوده
تندی : شتاب، خشم
تنگ : سخت
تنگ اندرآمدن : بسیار نزدیک شدن
توشه : آذوقه، تدارکات
تیره : کنایه از غمگین
تیره‌خاک : کنایه از زمین
تیره‌مغز : بداندیش، نیرنگ‌باز
تیز : شتابان، به‌تندی
تیزتگ : تندرو
تیزچنگ : دارای دستبردِ قوی؛ دلیر
تیزهش : هشیار
تیزی : تندی، گستاخی یا شتاب
تیغ : شمشیر
تیغ‌زن : شمشیرزن، جنگجو
تیمار : غم و اندوه
تیماربر : بَرنده‌ی (نامه‌ی حاکی از) اندوه
جادو : جادوگر
جای : این‌جا قرار
جایگاه : جا
جرس : زنگ
جز‌گونه : دیگرگونه، متفاوت
جستن : انتخاب کردن
جعد : طره، حلقه‌ی گیسو
جفت : حریف
جگرخسته : ناکام، آزرده
جمبیدن : حرکت کردن، به راه افتادن
جوشن : لباسِ جنگ از تکه‌های فلز
جهاندار : بزرگ
جهان‌داور : خدا
جهاندیده : باتجربه، ماهر
چاچ : شهری در ماوراءالنهر که تیر و کمان‌ِ آن معروف بوده.
چخیدن : درگیر شدن، جنگیدن
چرب : نرم، ظریف
چربی : چرب‌زبانی
چرخِ کبود : کنایه از آسمانِ نیلی
چرخِ گَردان : آسمانِ گردنده؛ کنایه از تقدیر
چرخ : آسمان، کنایه از دنیا و روزگار
چنان : به‌آن‌ترتیب
چنان شاد شد زان سخن تاجور / :
چند پرمایه بود : بسیار قدرتمند بود.
چندین : بسیار
چنگ : چنگال، دست
چنگ یازیدن : دست بردن، میل کردن
چو : (کسانی) مانندِ
چو باد : (سریع) مانندِ باد
چو گرد : به‌سرعتِ گردوخاک یا به‌سرعتِ برقِ آسمان
چه‌مایه : چه‌بسیار
چیز : غنیمت، جنگ
خَم : حلقه
خام : چرمِ کمند و گاهی مَجاز از خودِ کمند
خامشی : سکوت، بی‌آزاری
خداوند : صاحب
خدنگ : نامِ درختی با چوبِ سخت، مناسبِ ساختنِ کمان و تیر
خرامان : شتابان
خرامیدن : رفتن ، تفنن؛ به‌شتاب رفتن
خرگاه : اردوگاه
خرم : خوش، و در این‌جا مست
خروش : فریادِ های‌وهویِ سپاهیان
خروشیدن : ولوله، بی‌قراری و جنبش
خسته : زخمی
خسروانی‌کلاه : تاجِ شاهانه
خفتان : لباسِ جنگ
خلعت : جامه‌ی هدیه‌ی شاه به کسی
خم : حلقه‌ی کمند
خندان : کنایه از به‌آسانی
خنیده : شُهره و در این‌جا پسندیده
خو : هرزعلف
خوار : به‌آسانی، بی زحمت
خوارمایه داشتن : ناچیز شمردن
خواسته : مال‌واموال، غنیمت
خوان : سفره
خواندن : تشویق کردن
خود : کلاهخود
خورشیدِ روشن‌روان : کنایه از کیخسرو
خوشاب : مروارید
خوکرده‌ی جنگ : کنایه از جنگ‌دیده، جنگ‌بلد
خوی : عرقِ تن
خیره : مات، شگفت‌زده
خیره‌گفتار : گفتارِ بیهوده
خیل : دسته
دَم : نفَس، مَجاز از صدا
دادگر : (خدای) عادل
داستان : ماجرا
داشتن : نگه داشتن، رفتار کردن
داغ‌دل : داغِ دل، خونِ جگر
دراج : پرنده‌ای شبیهِ کبک
دراز : زمانی طولانی
درای : زنگ
درخور : شایسته
درد : در این‌جا زاری و لابه
درست : این‌جا تندرست
درفشِ همایون : پرچمِ خجسته؛ کنایه از درفشِ کاویانی
درفش : پرچم
درم : درهم؛ سکه‌ی نقره
درنگ : تأمل
درنگی : باوقار و تأمل، یا سست و تنبل. در این‌جا دومی
دریای قار : دریای قیر؛ کنایه از تیرگیِ میدانِ جنگ (دراثرِ گردوخاک).
دریدن : پاره شدن
دز : دژ، قلعه، و مَجاز از شهر
دژم : اندوهگین
دژم؛ این‌جا ناخوش :
دست : دستبرد، تسلط؛ این‌جا کنایه از پیروزی
دستبرد : ضربِ‌شست
دستگاه : توان
دل : جرأت
دل پرشکن : دل پاره‌پاره؛ کنایه از ترسِ بسیار
دل تنگ داشتن : غمگین و نگران بودن
دل تیز شدن : مشتاق/کنجکاو شدن
دل چاک‌چاک بودن : کنایه از نگران بودن
دل را به غم داشتن : غمگین بودن/ماندن
دل شکستن : بی دل و جرأت کردن
دمادم : لبریز
دمان : شتابان، خروشان
دمید و دهید : بتازید و بزنید.
دو رویه : دو طرفِ جنگ
دوالِ کمر : تسمه‌ی کمر؛ کمربند
دود : کنایه از سرگشتگی و خیرگی
دوده : تبار، خاندان
دیبا : ابریشم
دیدار : رخسار یا چشم
دینار : سکه‌ی طلا
دیوبند : دربندکننده‌ی دیو، دیوگیر
دیهیم : تاج
دیهیم‌جوی : تاج‌خواه؛ کسی که پیِ شاهی‌ست.
راز گشودن : ماجرا را شرح کردن
راغ : دامنه‌ی کوه
رامش : آرامش
رامشگر : خواننده، نوازنده، خنیاگر
ران افشاردن : فشار آوردن بر اسب برای تازاندنش
راندن : به راه انداختن، رفتن
راه بسیچیدن : راه در پیش گرفتن، به راه افتادن
رای : تصمیم، چاره، هوش
رای زدن : مشورت کردن
رای و اندیشه‌ی نو : فکرِ بکر و تازه
ربودن : جدا کردن
رخ تیره شدن : کنایه از غمگین شدن
رخته : زخمی، خسته، درهم‌شکسته
رخشان : درخشان
رد : دلیر، پهلوان
رزمخواه : جنگاور
رزمخواه/رزمساز : جنگجو
رزمساز : جنگجو
رزمگاه : میدانِ جنگ
رکیب : رکاب
رنج برگیر : زحمت بکش.
روان : در این‌جا جان
رود : آواز، ترانه، ساز و نیز نامِ سازی خاص، عود
روزِ ناپایدار : روزگار/جهانِ گذرا/بی‌وفا
روزْ نشیب گرفتن : در سراشیبیِ بدبختی افتادن، برگشتنِ روزگار
روز : روزگار
روشن : شفاف، درخشان. این‌جا خالص و گوارا
روی : صلاح، چاره‌ی کار
روی نهادن : اقدام کردن
روی‌زرد : غمگین، تباه
رها : در این‌جا رهایی
رهنمای : این‌جا سردار/مشاورِ جنگ
ریزان : برزمین‌ریزنده؛ کنایه از کُشتگان
ز بن : اصلاً
ز بهرِ : به‌خاطرِ، به‌سببِ
زخمِ کوس : (طنینِ) ضربتِ طبلِ جنگ
زخم : ضربت
زره : جنگ‌جامه از حلقه‌های فلز
زره‌دار : زره‌پوش؛ کنایه از جنگجو
زلیفن : تهدید
زمان : روزگار، عمر
زمان جستن : درنگ و تأمل کردن
زنده‌پیل : پیلِ تنومند و استعاره از پهلوانِ سترگ
زنگی : زنگباری؛ مایه‌ی تشبیه برای تیرگی
زوان آراستن : سخن گفتن
زوان‌آور : خوش‌سخن، چرب‌زبان
زوبین : نیزه‌ی کوتاه و گاهی مَجاز از نیزه
زورمند : دارای زور
زهر : ناخوشی
زی : سویِ
زیبای گاه : زببنده‌ی تختِ (شاهی)
زین شمارند : در این دسته‌اند. شاملِ این می‌شوند.
زین‌نشان : این‌گونه، بدین‌ترتیب
زینهار : امانت و در این‌جا گروگان
زینهارخواه : امان‌خواه
ژیان : خروشان، خشمگین
ساختن : انجام دادن
ساز : مایه، تدارکات، امکانات
سازونهاد : رسم، آیین
سالار : سپهسالار و در این‌جا پهلوانِ بسیار نیرومند
سپاسی : به‌منّت، منت‌گذار
سپردن : گذشتن
سپهرِ بلند : آسمان؛ کنایه از تقدیر
سپهر : آسمان
ستاده‌زمین : زمینِ ایستاده و ساکن
ستام : افسار
ستدن : گرفتن
سترگ : قدرتمند
ستور : چارپا
ستون : این‌جا شاه‌تیرهای چوبی
ستوه : درمانده، عاصی
سخت : بسیار
سخن : ماجرا
سر : آغاز
سر آمدن : تمام شدن
سر گشته شدن : کنایه از دور شدنِ عقل
سر و یال : سر و گردن؛ مَجاز از اندامِ (تنومند)
سراسر : کاملاً
سرای سپنج : دنیای گذرا
سرآهنگ : پیشروِ لشگر
سربه‌سر : سراسر، کاملاً
سرشک : اشک
سرکش : جنگجو، پهلوان
سروِ سهی : سروِ بلندقامت و موزون
سرین : کفل؛ این‌جا مَجاز از تن
سست : ضعیف
سلیح : سلاح
سند : حرامزاده
سندان : شاید در این‌جا کنایه از منفعل و زیرِ بار بودن
سنگ و سندان : هر‌دو کنایه از قدرت و سختیِ بسیار
سودن : لمس کردن
سور : خوشی، مهمانی
سیر آید از کارزار : میل به جنگ نکُند.
سیم : نقره
شتاب جستن : عجله داشتن
شدن : رفتن
شگفت : خیره
شوربخت : تیره‌بخت
شیراوزن : شیرافکن
شیرخو : (دلیر) چون شیر
شیز : آبنوس؛ درختی تیره‌رنگ
صف‌کشیده : آماده‌ی رزم
طلایه : پیشقراول، نگهبان
طوق : گردن‌بند
عمود : گرزِ سنگین
عنبر : ماده‌ای خوشبو که از شکمِ نهنگ می‌گیرند.
غر : نامرد
غریو : فریاد و های‌وهوی
غمی : اندوهگین و در این‌جا کنایه از خسته
غنوده : خوابیده
فتراک : ترک‌بندِ زین
فر : شُکوه
فر و برز : شُکوه
فر/برز : شُکوه
فروماندن : ناکام ماندن، به منظور نرسیدن
فرومایه‌جفت : جفتِ فرومایگان یا کسی که فرومایگان یارِ اویند.
فسوس : ریشخند، تمسخر
قلبگاه : قلبِ سپاه
کارِ گذشته : ماجرای اتفاق‌افتاده/پیش‌آمده
کار : جنگ یا عمل
کارآگاه : کاردان، باتجربه، یا خبرگزار
کارآگهی : جاسوسی
کاردیده : کاربلد، باتجربه
کارزار : جنگ
کاستن : خلل پذیرفتن
کافیدن : شکافتن
کامِ نهنگ : دهانِ نهنگ، که این‌جا رُستم است.
کام : منظور، خواسته
کاموس‌گیر : گیرنده‌ی کاموس؛ اسیرکننده‌ی کاموس
کبست : حنظل؛ میوه‌ای تلخ
کبود : تیره
کرنای : سازِ بادیِ جنگی
کژی : ناراستی
کستی : کُشتی
کش : که او را
کشیدن : راه افتادن، رفتن
کفتن : شکافتن
کلاه : کلاهخود یا تاج
کم شدن : از میان رفتن؛ کنایه از مُردن
کمر : کمربند
کمر بستن : آماده شدن، یا شاید هم پیمان بستن
کمی : نقصان، خلل
کنارنگ : این‌جا پهلوان
کنون زین‌نشان : حالا به‌همان‌ترتیب
کوپال : گرز
کوس : طبلِ بزرگِ جنگ
کوشش : جنگ
کوشیدن : جنگیدن، تلاش کردن
کهتر : کوچک‌تر
کیانی‌کلاه : تاجِ کیانی
کین : جنگ یا کینه
کینه‌جوی : کینهخواه، جنگجو
کینهخواه : کینه‌جوینده، جنگجوینده، دلیرانه
کینه‌ساز : کینهخواه یا جنگ‌ساز
کینه‌کش : کینهخواه، جنگجو
کینه‌گاه : میدانِ جنگ
گَرد : (سریع) چون رعد یا گردوخاک
گُرد : دلیر
گاه : تختِ شاهی
گذاشتن : عبور کردن
گر : در این‌جا یعنی یا
گران : سنگین، بزرگ
گران داشتن : به دل گرفتن، ناراحت شدن
گران‌سایه : سنگین‌سایه، بزرگ
گرانمایه : عالی، قیمتی
گرانمایه‌چیز : چیزهای قیمتی
گرد : پهلوان، دلیر
گردان‌سپهر : آسمانِ گردان؛ کنایه از روزگار
گرداوزن : پهلوان‌افکن
گردشِ روزگار : کنایه از سرنوشت
گردن‌افراز : گردنکش؛ جنگجو
گردنکش : جنگجو، دلیر
گرزه‌ی گاوسار : گرزی با سری به‌شکلِ سرِ گاو.
گرزه‌ی گاوسر : گرزی با سری به‌شکلِ گاو
گرفته : اسیر گرفته، دربند کرده
گزند : آسیب
گزین : برگزیده، عالی
گستاخ : در این‌جا خودمانی، صمیمی
گسسته‌دل : دل‌شکسته، ضعیف‌شده
گشتن : چرخیدن دورِ میدان وقتِ جنگ
گفتارِ ایران بداند درست : زبانِ ایرانیان را به‌خوبی بداند.
گفتارِ سخت : ناسزا
گفت‌وگوی : بحث، ستیزه، بگومگو، اندیشه
گم بودن : نیست‌ونابود شدن، کنایه از کُشته شدن
گنج : ثروت، امکانات
گنداور : دلیر
گوِ پیلتن : پهلوانِ دارای تنی چون فیل؛ صفتِ رستم است.
گو : پهلوان
گوهرِ شاهوار : جواهرِ شاهانه
گوهرِ نابسود : گوهرِ سوراخ‌نشده و نو
گوهر : سنگِ قیمتی
گوهران : نژادگان
گوی : مَجاز از چوگان
گویا : لاف‌زن
گه : گاه؛ وقت، زمان
گهر : اصل، نژاد
گیتی‌افروز : روشنی‌بخش به گیتی، شادکننده‌ی دنیا
گیرنده‌شهر : شهرگیر، جهانگیر، پهلوانِ نامدار
لابه : التماس
لختی : اندکی
لشکر راندن : لشکر به‌راه انداختن
لشکری : سپاهی، جنگجو
مُشک : ماده‌ای خوشبو که از آهو می‌گیرند.
مات : شگفت‌زده، برجای‌مانده
ماندن : باقی گذاشتن، از دست دادن
مردِ سنگ : انسانِ باووقار و دوراندیش
مردی : مردانگی
مرز : سرحد، شهر و کشور
مستمند : اندوهگین
مشک : ماده‌ای خوشبو که از آهو می‌گیرند.
مغز پرشتاب شدن : پُرجوش شدن، عصبانی شدن
مغفر : کلاهخود
مکافات : در این‌جا پاداش
مگر : باشد که
منجنیق : (از اصلِ مکانیک) ماشینِ بزرگِ پرتابِ آتش و سنگ
مه : بزرگ‌تر، بیش‌تر
مهترِ داد و راست : بزرگوارِ دادگر و برحق/صادق
مهتر : بزرگ، صاحب‌مقام و شاه
مهد : کجاوه
میان : کمر، کمربند
میان تاختن را ببست : آماده‌ی تاختن شد.
میان گشادن : باز کردنِ سلاح از کمر
میژه : مژه
میسره : سمتِ چپِ سپاه
میغ : ابر
میل : واحدِ مسافت
میمنه : سمتِ راستِ سپاه
ناباک : ناباکی، نترسی
نارسید : نارسیده، نابالغ
ناله‌ی گاودُم : صدای شیپور
نامدار : کاربلد
نامور : نامدار، بزرگ
نامورمهتران : بزرگانِ نامدار
نبرده : جنگی
نخچیر : شکار
نداری : در این‌جا نداشته باشی.
نشاید : نتوان
نغز : خوش، درست
نفرین : متضادِ آفرین
نگارنده : نقش‌کننده، خالق
نگریستن : بررسی کردن، پیدا کردن
نگریسنن : بررسی و انتخاب کردن
نگشاد چهر : هویتش را آشکار نکرد.
نگوسار : نگون‌سار، واژگون
نگه کردن : توجه کردن، درس گرفتن
نماز بردن : به خاک افتادن به‌نشانِ احترام
نو : جوان
نوان : نالان
نهفت : خانه، در این‌جا سراپرده
نهمار : بسیار
نهیب : ترس، بیم
نیک‌پی : خجسته
نیک‌رای : نیک‌اندیش
نیو : دلیر
هامون : دشت
هزبر : شیر
هزیمت پذیرفتن : شکست خوردن
هشیوار : هشیار
هم : هممچنین، به‌همین‌ترتیب
همان : همین‌طور، همچنین
هم‌اندرزمان : درهمان‌زمان، درجا
همانگه : در همان زمان، درجا
هماورد : حریف
همبر : برابر، همنشین، جفت
همگروه : دسته‌جمعی، به‌انبوه
همه : سراسر، کاملاً
هنر : مهارتِ جنگ
هنرمندی : مهارت و کاربلدی (در جنگ)
هور : خور، خورشید
هول : هراس
هیچ : اصلاً
هیونِ مست : شتر/چارپایِ تندرو
هیون : شترِ تیزپا، پیک
هیونی هزار : حدود هزار شتر/چارپا
یاد کردن : گفتن
یاره : دست‌بند
یاره‌ی زر : دستبندِ طلا
یازیدن : دراز کردن
یال : گردن
یک زمان : زمانی، دَمی
یکایک : کاملاً، بی‌کم‌وکاست
یکسر : کاملاً، همگی
یل : پهلوان