در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
ابَر : بر
از پای گرداندن : از پا درآوردن
ازبهرِ : به‌خاطرِ
ازدرِ کارزار : درخورِ جنگ؛ جنگاور
استر : چارپا
افسونگر : جادوگر، ساحر
اندر نهان : پنهانی
اندرآمدن : در این‌جا پایین آمدن
اندیشه : نگرانی
اندیشیدن : نگران بودن
انوشه : بی‌مرگ، جاودان
ایدر : این‌جا
ایدون : این‌چنین
ایرانیان : در این‌جا بزرگانِ ایرانی
ایوانِ گوهرنگار : کاخِ آراسته با گوهر
ایوان : کاخ
آبِ زرد : کنایه از اشک
آب : اشک
آراستن : آماده کردن
آراسته : زینت‌یافته، خوش‌بَروجامه
آرام : آرامش، استراحت
آرزو : تمنا
آسوده : تازه‌نفس
آسیمه : آشفته
آفرین : ستایش
آفرین کردن : ستودن
آگاهی : خبر
آواز : آوا، و در این‌جا ماجرا
آهنگ : قصد، عزم
بادِ سرد : آه
باره : دیوار
بازِ گاه : سوی تخت
باز آر هوش : حواست را جمع کن
بازجُستن : تحقیق کردن
بآفرین : ستوده
بخش : پخش، جدا
بخشیدنی : (چیزی) درخورِ هدیه دادن
بداندیش : بدخواه؛ دشمن
بدآیین : طبقِ رسم و آیینِ (در این‌جا جنگ)
بدره : کیسه‌ی پول
بدکنش : بدکردار
بدگوهر : بداصل‌ونژاد
بر : آغوش، سینه، اندام ، نزدیک
بر پای بودن : در این جا به‌پرستش مشغول بودن
برازیدن : درخور بودن
برآشفتن : خشمگین
برآمدن : بلند شدن ، گذشتن
برآور : میوه‌آورنده، میوه‌دار
برآورده سر : بالاتر رفته، ارجمندتر
برآیینِ کاوس : طبقِ رسم‌‌وآیینِ زمانِ کاوس
برتافتن : برگرداندن
برزد یکی تیزدَم : آهی تند/سرد کشید
برساختن : آماده شدن
برسانِ : مانندِ
برکشیدن : آماده شدن و رفتن
برگشتن : گشتن، جست‌وجو کردن
برنشاندن : سوارِ اسب کردن، به‌راه انداختن
برنشستن : سوار شدن
بروبوم : سرزمین
برهنه‌سر : بدونِ کلاه
بریان : سوخته
بسته کمر : آماده شده
بسیچند کار : آماده شوند
بشناختم : فهمیدم، آگاه شدم
بماناد : شکلِ دعاییِ بماند
بندِ سپهری : دامِ آسمانی، فریبِ چرخ
بند : پیوند و مَفصلِ اعضای تن
بنفش : کبود
بودنی : تقدیر
بور : سرخ؛ اسبِ سرخ یا مطلقاً اسب
بوم : سرزمین
بوم‌وبر : سرزمین
به پای سپردن : زیرِ پا گذاشتن
بهایی : پربها، قیمتی
به‌پا بودن : به ستایش/نماز مشغول بودن
به‌پای بودن : در خدمت، مشغولِ ستایش بودن
به‌جُستن گرفتش : شروع به گشتن پیِ او کرد
به‌خیره ماندن : شگفت‌زده شدن
به‌سانِ نوند : به‌سرعت
به‌کردارِ : مانندِ
به‌کردارِ کوه : (عظیم) چون کوه
بیابان گرفت : به راهِ بیابان رفت
بیداردل : هشیار
بی‌درنگ : به‌زودی
بی‌رنگ : رنگ‌پریده، در این‌جا از درد و نگرانی
بیهش : این‌جا مست
پاک : کاملاً
پاک‌دستور : مشاورِ پاک و صادق، یارویاور
پای اندر آوردن : سوارِ (اسب) شدن
پای اندرآوردن : سوار شدن
پاییدن : صبر کردن، ماندن
پدرام : شاد، آسوده
پذیره شدن : به‌استقبال رفتن
پردخته : پرداخته؛ خالی
پرسش : احوالپرسی
پرسیدن : احوالپرسی
پژمرده : رنگ‌پریده
پژمرده‌روی : رنگ‌پریده
پست : خوار، ناچیز، این‌جا کنایه از بی‌اثر
پشت : مایه ، حامی
پور : پیر ، پسر
پولادگر : فولادگر، آهنگر
پویان : شتابان
پوی‌پوی : دوان، به‌شتاب ، پویان، شتابان
پهلو : شهر
پهلوی : پهلوانی
پیروزگر : پیروز
پیوند : خویشاوند
تابیدن : سر برگرداندن، سرپیچی کردن
تاجور : صاحبِ تاج؛ صفتِ شاه
تازنان : تازان، شتابان
تازیدن : تاختن
تای چند : چند تا
تبار : خاندان
تباه : خراب، برگشته
تباه بودنِ کار : خرابیِ کار
تخت‌وکلاه : تاج‌وتخت؛ کنایه از پادشاهی
تگ : دو
تنگ : نزدیک
تهم : نیرومند
تیزچنگ : قوی،مهاجم، دلیر
تیغ : شمشیر
تیغ‌زن : شمشیرزن، جنگی
تیمار : اندوه، درد
جاه : مقام
جهاندار : مالک یا نگهدارنده‌ی جهان؛ کنایه از خدا
چاره‌جوی : پیِ چاره‌خواهی، مستأصل
چنان : بسیار
چو باد : (سریع) مانندِ باد
چو دست : چون دست (صاف و بی‌چیز)
چون سزید : چنان‌که شایسته بود
چه مایه : بسیار
خاکسار : به‌خاک‌نشسته، سیاه‌روز
خجسته‌کلاه : تاجِ فرخنده
خرامان : خرامنده یا شتابان
خرامیدن : تفتن؛ رفتن
خروشیدن : نالیدن
خسته : آزرده، زخمی
خسروانی : شاهانه
خسرونژاد : شاهزاده، نژاده
خفتان : لباسِ (جنگ)
خلیده : آزرده، زخمی
خواستار کردن : بازجُستن، بازحویی کردن، تحقیق کردن
خواسته : مال‌واموال، غنیمت
خوب‌گفتار : خوش‌سخنی، یا حرف‌های خوش
خیره : بی‌هوده، بی‌معنی
خیره‌سر : گستاخ
داد : دادخواهی
داستان : مثَل
داستان زدن : تمثیل آوردن
در : دربار، درگاه ، دروازه
درخورِ کارزار : شایسته‌ی جنگ؛ جنگی
درفشِ درفشان : پرچمِ تابان
درفش : پرچم
درفشان : تابان
دستان : بند، حیله ، نامِ پدرِ زال و نیای رستم
دل : جرأت، زورمندی ، هسته، سرمایه
دل جمباندن : از راه به‌در بردن
دو بهره : دوسِوم
دو دیده پر آب : دو چشم پُر از اشک
دود : گَرد
دودمان : خاندان
دوده : خاندان
دیبا : ابریشم
دیده : چشم
دیده‌گه : مقرِ دیده‌بانی
راندن : گفتن
راه را ساختن : آماده‌ی رفتن شدن
رایِ رفتن زدند : تصمیم به رفتن گرفتند
رایِ یکتاه : کنایه از پایمردی و مصمم بودن
رخساره زرد : رنگ‌پریدگی، کنایه از ترس یا در این‌جا حالِ بد
رخشنده : درخشان
رخشنده شد پیشگاه : تاج‌وتختِ شاه درخشان شد
رزم‌زن : جنگجو ، جنگی
رود : در این‌جا سازِ موسیقی
روزی : یک یا چند روز
رومی‌قبای : لباسِ‌جنگِ رومی
روی برگاشتن : روی برگرداندن، برگشتن
رویینه‌خُم : سازِ کوبه‌ای ازجنسِ روی/فلز
ریمن : اهریمن
زخم : ضربت، جنگ
زمین بوسیدن : به‌احترام به‌خاک افتادن
زی : زندگی کن
زینِ خدنگ : زینی ازجنسِ چوبِ سختِ خدنگ
ساز گرفتن : آماده شدن
سالارِ بار : مأمورِ تشریفاتِ کاخ
سالارِ خوان : مسئولِ سفره‌خانه
سبُک : فوراً
سبک : شتابان
سبکسار : سبک‌سر، نادان، مغرور
سپردن : طی کردن
سپهر : آسمان
ستد : ستاند
ستدن : ستاندن؛ گرفتن
سترگ : بزرگ
ستودن : ستایش کردن
ستوه : عاصی، درمانده
سربه‌سر : سراسر، کاملاً
سنان : نیزه، سرنیزه
شبرنگ : اسبی به‌رنگِ شب، سیاه؛ و مطلقاً اسب
شخوده : خراشیده
شدن : رفتن
شمردن : در این‌جا دانستن
شهر : کشور
شید : خورشید
عنان کشیدن : صبر کردن
غرم : قوچ
غریوان : خروشان، نالان
غمی : اندوهگین، پرخیال‌واندیشه
فدی : فدا
فراز آمدن : نزدیک شدن، رسیدن
فراز رسیدن : نزدیک شدن
فراوان : بسیار
فرخ : فرخنده
فرخ‌کلاه : تاجِ فرخنده
فرمان گزیدن : دستور یافتن
فروماندن : درماندن، خشک شدن بر جای
فریادخواه : مظلوم، ناتوان
فغان : فریاد
فوردین : فروردین
کار برگشتن : تباه و خراب شدنِ کار
کار تباه بودن : خراب و برگشته بودنِ کار
کارزار : جنگ ، میدانِ جنگ
کاولی‌تیغ : شمشیرِ کابلی
کرّنای : طبلِ بزرگِ جنگ
کراز : درد و رنج
کردگارِ سپهر : آفریننده‌ی آسمان (جهان)
کشتمند : کشتزار یا کشاورز
کشورِ گرگساران : کنایه از سرزمینِ توران
کلاه : کنایه از تاج
کلاه و نگین : تاج و انگشتریِ شاه؛ کنایه از پادشاهی
کمربسته : آماده‌ی خدمت/کار و در این‌جا جنگیدن
کنام : آشیانه
کوز : خمیده
کوه‌سر : سرِ کوه، قله
کیمیا : نیرنگ
کین : کینه یا در این‌جا جنگاوری و دلیری
کینه خواستن : دعوت به جنگ کردن، انتقام گرفتن
کینه‌جوی : کینه‌خواه، جنگجو
گَرد : گردوخاک
گَو : پهلوان
گُرد : پهلوان
گُردگیر : اسیرکننده‌ی پهلوانِ (دشمن)؛ کنایه از نهایتِ دلیری
گاز : انبر
گاودُم : شیپور
گاوسار : (به‌شکلِ) سرِ گاو
گاه : تخت
گذار : بگذران
گذاشتن : گذراندن
گر جایِ سور : یا جای مهمانی
گران : سنگین، سخت
گراییدن : میل کردن
گرداندن : تغییر دادن، به‌هم ریختن
گردنکش : جنگی، دلیر
گروه : دسته‌جمعی
گزند : آسیب
گزین : بهترین ، سرآمد، بهترین یا گزینه، موردِانتخاب ، منتخب، کنایه از بزرگ
گستردنی : کنایه از گلیم و قالی
گسسته : پاره‌شده، جداشده
گسسته‌مهار : افساربریده، وحشی، غیرقابلِ کنترل
گسلیدن : پاره شدن
گنجِ درم : گنجینه‌ای از سکه‌های نقره
گنج : مال‌واموال، تجهیزات
گنحور : خزانه‌دارِ شاهی
گهر گوهر؛ : سنگ‌ِ قیمتی
لشکرپناه : پناهِ لشگر
لگام : افسار
مُردَری : میراث
ماسای : میاسای؛ استراحت نکن
مبتلا : گرفتار
مردم‌کُش : جنگجو ، دلیر
مرغزار : دشت
مگر : باشد که
مهتر : بزرگ
میان‌بسته : آماده
می‌گسار : در این‌جا ساقی
نامور : نامدار
نبید : شراب
نخچیرجوی : شکارجویان
نخچیرگاه : شکارگاه
نگار : نقش، زینت؛ یا این‌جا کنایه از بت
نگریستن : در این‌جا ورانداز کردن، ازنظر گذراندن
نگوسار : واژگون
نگون : واژگون
نگهدار : پشت، حامی
نگین : مُهرِ انگشتری
نماز بردن : به‌احترام خم شدن یا به‌خاک افتادن
نمودن : نشام دادن
نوان : نالان
نوشه : خوراکِ گوارا
نوفیدن : به‌خروش درآمدن
نوفیدن : خروشیدن؛ به‌شور و جنبش درآمدن
نوند : اسبِ تیزرو یا پیک یا کَشتی
نیا : جَد
نیکی‌دهش : نیکی‌دهنده؛ کنایه از خدا
نیمروز : سیستان
نیو : دلیر
هامون : دشت
هرمز : روزِ اولِ هر ماه
هرمزد : در این‌جا ستاره‌ی مشتری
هزمان : هر زمان
هش : هشیاری، دانش
هفت‌کشور : کنایه از همه‌ی دنیا
هم‌اندرزمان : درهمان‌زمان، درجا
همیدون : همین‌طور
هوش : جان، خِرد
هیچ : اصلاً
هیون : شتر
یاد کردن : گفتن
یاد گرفتن : یاد کردن؛ به‌سلامتیِ کسی شراب خوردن
یافه : یاوه، پریشان‌گویی
یزدان : خدا
یکایک : ناگهان، درجا