نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ترک و ترکستان
نام فعلی مکان جغرافیایی :
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه: ا
شرح مکان جغرافیایی:
گرچه ترک یا زمین ترک به معنی موطن اقوام ترک نژاد است در شاهنامه گاه همۀ تورانیان ترک خوانده شده‌اند اما غرض از ترک تنها سرزمین ترکان است. این عنوان آگاهانه انتخاب شده است چنان که پس از کشته شدن افراسیاب تورانی و محو قدرت تورانیان در ماوراء النهر و ترکستان و قدرت یافتن ترکان خلخ و هپتالی …. فردوسی کمتر عنوان توران را برای ولایات آن سوی جیحون به کار میبرد
اولین بار از کلمۀ ترک به عنوان سرزمین ترکان نام برده میشود و این قضیه مربوط است به داستان تقسیم جهان یا قلمرو فریدون میان سه فرزند او
نهفته چو بیرون کشید از نهان به سه بخش کرد آفریدون جهان
یکی روم و خاور دگر ترک و چین سیم دشت گردان و ایران زمین
پیداست که پیش از تقسیم شدن جهان میان سه فرزند ،فریدون ،توران که در آن زمان متعلق به تور شد نمیتوانست بدین نام بوده باشد عنوان ترک و چین نام برده میشود از آن پس تا مرگ افراسیاب دیگر کلمۀ ترک به عنوان سرزمین به کار نرفته است تا این که در زمان ساسانیان و جدال بلاش پیروز با خوشنواز هپتالی، خوشنواز با توجه به تقسیم جهان توسط منوچهر به سوفرای سردار ساسانی می گوید:
نباشد مرا سوی ایران بسیج تو از عهد بهرام گردن مپیچ
شهنشاه گیتی ببخشید راست مرا ترک و چین است و ایران تراست
آخرین بار هم در پادشاهی خسروپرویز طی چهار بیت از ترک به عنوان سرزمین یاد شده است
فراوانش بستود و کرد آفرین که آباد بادا به تو ترک و چین
کس آمد به خاقان که از ترک و چین ممان تا کس آید به ایران زمین
به ایران و نیران و هندوستان همان ترک تا روم و جا دوستان
در مجموع چنین میتوان گفت که از حوضه آبریز سیر دریا (گل زریون سیحون) به آن سو (شمال) دیگر شامل حوزۀ فرهنگی و جغرافیایی ایران زمین محسوب نمی شده در عمل هم شهری ایرانی نشین و فارسی زبان مثل خجند و فرغانه و چاچ و سپیجاب و فاراب در ساحل راست گل زریون در آن وجود نداشته است. آن بخش سرزمین ترکان و مشهور به ترکستان یا سرزمین ترک بوده و در شاهنامه از آن قسمت با عنوان ترک در برابر ایران یاد شده است. البته به ویژه در زمان افراسیاب همه ماوراء النهر آن سوی جیحون و ترکستان را از سر تسامح توران و سرزمین ترک می گفته اند. در نتیجه شاهنامه همۀ شهرها و ولایات آن سوی جیحون (ماوراء النهر) را، با توجه به این که در همۀ ادوار اقوام مختلف در آن سکونت داشته اند ترک و ترکستان و زمین ترک نخوانده است مگر بخشهایی از آن را و در برهه هایی که واقعاً ترکان ساکن و متصرف آن بوده اند.