نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ترمذ
نام فعلی مکان جغرافیایی : شهر ترمذ در ازبکستان
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
نام این شهر تاریخی و مهم چهار بار در شاهنامه ذکر شده است؛ دو بار در داستان سیاوش یک بار در داستان یازده رخ و آخرین بار هم در پادشاهی هرمزد یزدگرد. چون ترمذ در ساحل راست رود جیحون قرار دارد ظاهراً همواره جزء توران زمین به شمار می آمده بدین سبب نامش در شاهنامه کم آمده هرچند بر سر شاهراه بلخ به
سمرقند و بخارا و ماوراء النهر قرار داشته و تقریباً همسایۀ بلخ بوده که در فاصلۀ چند فرسنگی سمت چپ جیحون قرار داشته .است سیاوش هنگام لشکرکشی به توران وارد بلخ میشود و از آنجا به پدرش کیکاووس نامه مینویسد و یادآوری می کند:
به بلخ آمدم شاد و پیروز بخت به فرجهاندار با تاج و تخت
سه روز اندرین کار شد روزگار چهارم ببخشید پروردگار
سپهرم به ترمذ شد و بارمان به کردار ناوک بجست از کمان
در ابیات فوق موقعیت جغرافیایی ترمذ نسبت به شهرها و ولایات همجوارش کاملاً با وضعیت واقعی آن انطباق دارد. و مشخص است که ترمذ که یکی از شاهراه های ورود به ورارود از طریق بلخ است که از ویژگی های مهم شهر ترمذ است.
در اواخر عهد ساسانیان شهر ترمذ به هپتالیان تعلق داشت لذا وقتی پیروز پسر یزدگرد ،دوم علیه برادر خویش هرمز به شاه چغانیان یا ،چغانی به نام فغانیش، پناهنده شد، فغانیش به پیروز وعدۀ مساعدت داد و گفت:
به پیمان سپارم سپاهی ترا نمانم سوی داد راهی ترا
که باشد مرا ترمذ و ویسه گرد که خود عهد این دارم از یزدگرد
آخرین یاد کرد از ترمذ در پادشاهی انوشیروان است محل نبرد شاه چین با هپتالیان در منطقه چغانی.
بنابراین ترمذ در اواخر دوره ساسانیان عمدتاً به هپتالیان با مرکزیت ولایت چغانیان تعلق داشت و جنوبی ترین شهر آن ولایت بوده است در سده های آغازین اسلامی نیز ترمذ جزء سرزمین هیطل ( هیتال) بوده و بعد به سامانیان و پس از آن هم به غزنویان تعلق گرفته است. بدین سبب ترمذ با آن که در ساحل راست جیحون و درون ماوراء النهر واقع بود تاریخی تقریباً جدا از ورارود داشت و تا ظهور سلجوقیان و تصرف ترمذ به دست آنان در حدود سال ۴۵۰ این شهر از توابع بلخ و متعلق به غزنویان بوده است
ترمذ در زمان سلطان سنجر سلجوقی محل استقرار ترکمانان ،غز بوده و پس از آن هم به سلطان محمد خوارزمشاه تعلق گرفته اما کمی بعد به دست مغولان تخریب شده است آخر الامر هم با برافتادن تیموریان توسط قوم ازبک از اوایل سده دهم هجری به کشور کنونی ازبکستان تعلق گرفته که همچنان جزء این کشور و مهم ترین گذرگاه جنوبی آن به سوی افغانستان است. ترمذ درست در ساحل راست جیحون واقع و از شهرهای مهم ،ازبکستان و در انتهای رود و حوضه آبریزی است که سرخان دریا ترکی شده چغان (دریا) خوانده می شود.