نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : آذربُرزین مهر
نام فعلی مکان جغرافیایی :
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه: آذر تیزبُرزین، آذر برزبرزین
شرح مکان جغرافیایی:
آذر برزبرزین آذربرزین مهر یکی از آتشکده های مهم ایران باستان و ویژۀ کشاورزان بوده است. در داستان لهراسپ آمده که او در ابتدای شاهی خود شارستان بلخ را آباد کرد و بعد
یکی آذری ساخت برزین به نام که بُد با بزرگی و با ژیژ و کام
مصرع دوم این بیت در نسخه مسکو چنین آمده است که با فرخی بود و با برز و کام
از آتشکده مزبور پیش از پادشاهی لهراسپ هم دو بار نام برده می.شود اولین بار در داستان رستم و هفت گردان گوید که رستم و دیگر گردان ایران از محلی به نام نوند که آذر تیزبرزین اکنون در آنجا فروزان است راهی نخچیرگاه افراسیاب شدند:
به جایی کجا نام او بُد نوند بدوی اندرون کاخهای بلند
کجا آذر برزبرزین کنون بدانجا فروزد همی رهنمون
کنون» اشاره به زمان فردوسی دارد در نسخه مسکو بیت دوم چنین آمده است:
کجا آذر تیزبرزین کنون بدانجا فروزد همی رهنمون
به نظر میرسد آذر تیز برزین بر آذر برزبرزین مرجح .باشد بار دیگر هم فرود به بهرام می گوید:
سزاوار این جستن کین منم به جنگ آتش تیزبرزین منم
پیداست که در این بیت فرود چالاکی خود را به آتش برزین تشبیه می.کند بعضی بنای این آتشکده را به گشتاسپ پسر لهراسپ نسبت میدهند. از جمله در داستان گشتاسپ دقیقی مدعی میشود که آتشکده آذر مهربرزین را او در کشمر بنا نهاد
نخست آذر مهربُرزین نهاد به کشمر نگر تا چه آیین نهاد
این آتشکده را که فردوسی نوند میخواند اینک ریوند مینامند و محل آن را در کوهی نزدیک سبزوار میدانند (نوند اما دربارۀ جای دقیق آن تردید هست. محل این آتشکده را بین گناباد گنابد و کشمر و سبزوار نشان داده اند ). پس از داستان لهراسپ دو بار دیگر از این آتشکده به صورت آذربرزین یاد شده است یک بار در داستان یزدگرد شاپور آمده است:
بزرگان از آن کار غمگین شدند بَرِ آذر پاک بُرزین شدند
بار دیگر هم در داستان خسروپرویز از آن سخن میرود از این آتشکده به صورتهای ،برزین آذر تیزبرزین، برزین مهر و آذربرزین هم نام برده اند.
لازم به ذکر است که گروهی دیگر از افراد یکی دانستن آتشکده آذر برزین را با آتشکده آذر برزین مهر اشتباه می دانند و با استناد به داستان بهرام گور هنگامی که با منذر و نعمان به ایران حجم می آورد محل این آتشکده را در جایی جنوب ایران در حوالی فارس می دانند.
ایشان معتقدندکه محل این آتشکده احتمالا در محلی واقع در شش کیلومتری شمال غربی فیروزآباد فارس در کنار راه فیروزآباد به بندر بوشهر است که بنا به گفتۀ اهالی منطقه در قدیم موسوم به آذربرزین بوده است. که به خاطر کمتر شناخته شده بودن با آتشکده آذربرزین مهر یکی دانسته شده است.
