در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
ابا : با
ابر : بر
ابی : بی
اختر : بخت
اخترگرای : سعادتمند
ارز : ارزش، قدر
ارزانیان : ارزندگان، شایستگان، بزرگان
از این‌باره : در این‌باره
از دشمنی : از روی دشمنی
از‌این‌سان : به‌این‌گونه
ازبرِ : بالایِ
اسپ افگندن : اسب به‌راه انداختن؛ تاختن
اسقف : در اینجا مسئولِ دیوانِ رسالت است.
افزون کردن : اضافه کردن، بیش‌تر کردن
افسر : تاج؛ مَجاز از پادشاهی
افگندن : انداختن، کنایه از کُشتن
الماس‌گون : (تیز) چون الماس
انباز : جفت، همسر
انجمن : جمع، سپاه
اندر آوردن : پایین کشیدن
اندر شگفت ماندن : شگفت‌زده شدن
اندرآمدن : پیاده شدن
اندرآمدن ز راه : از راه رسیدن
اندرآوردن : آوردن، بردن
اندرز : پند
اندرشتاب : شتابان، فوراً
اندرکشیدن : به‌درون یا به‌دام کشیدن
اندرگذشتن : درگذشتن، مردن
اندرنوردیدن : درهم پیچیدن؛ به‌سرعت طی کردن
اندیشه بن افگندن : به‌فکر افتادن
او راست : ازآنِ اوست.
ایدر : اینجا
ایران‌گروه : ایرانیان
ایرمان : مهمان، یار
ایوان : کاخ یا بخشی از کاخ که برای برگزاریِ جلسه بوده.
آب : اشک
آباد و ویران : کنایه از همه‌چیز
آبادبوم : سرزمینِ آباد
آب‌روی : اعتبار
آذر : آتشکده
آراستن : تزئین کردن
آراسته : زینت‌یافته
آرام : آرامش ، جای آرامش، خانه
آسودن : استراحت کردن، غافل شدن
آفرین : ستایش، خیر
آفرین خواندن : ستایش کردن
آفرین کردن : ستودن، تمجید کردن
آفرین یاد کردن : ستودن
آگاهی : خبر
آگهی : خبر
آلودن : آغشته کردن
آموزگار : تجربه‌آموزش‌دهنده، راهنما
آواز : آوا، صدای بلند
آویزش : به‌هم آویختن، جنگیدن
آهستگی : وقار، شرم
آهنگ : قصد
بَوَم : باشم.
بَوی : باشی.
بُد : بود.
بُدند : بودند.
بُدی : بود.
بُرده : غنیمت
باتاو : باطاقت، نیرومند یا باحوصله
بادِ سرد : آه
باد : غرور، خودخواهی
باداد : دادگر، عادل
بادپا : تیزرو چون باد؛ صفت‌به‌جای‌اسم برای اسب
بادپای : دارای پایی چابک چون باد؛ صفتِ اسب و گاهی صفت‌به‌جای‌اسم برای اسب.
بار دادن : به‌حضور پذیرفتن
بارخواه : بارخواهنده؛ اجازهی شرف‌یابی خواهنده
بارگاه : درگاه، دربار
بارگی : اسب
باره : اسب
باز : واحدِ طول
باز آمدن : برگشتن
بازگشتن از گفتار : زیرِ قول زدن
بازماندن : فروماندن، درماندن
باژ : باج
باژخواه : گذربان، قایقران
با‌فر : پُرشکوه
باک : ترس
باک آمدن : ترسیدن
باکام : به‌دلخواه، طبقِ آرزو
بالا : اندام، تنومندی
بالیدن : مغرور شدن، از خوشحالی در پوست نگنجیدن
بامغز : خردمند
بایسته : لازم، مربوط
ببود : بشد.
ببودند : در اینجا شدند.
بتّر : بدتر؛ سخت‌تر
بخرد : خردمند
بخشودن : رحم آوردن
بد : بود.
بداخترت گویند کیخسروی / :
بدآیین : طبقِ رسم‌ورسوم
بدره : کیسه‌ی پول
بدگمان : در اینجا منفی‌باف
بر : بررویِ، بالایِ
برانگیختن : ازجا کندن، به‌راه انداختن
برآسودن : استراحت کردن
برآشفت با گردشِ روزگار : از کارِ روزگار (تقدیر) خشمگین شد.
برآشفتن : عصبانی شدن
برآمدن : بلند شدن، بیدار شدن
برآن‌سان : آن‌گونه
برآوردن : بالا بردن، ساختن
برآورده : بالاکشیده، ساخته
برپای بودن : درخدمت بودن
برپای خاستن : بلند شدن
برجاس : هدف، نشانه
برخاستن : بلند شدن
بردمیدن : تپیدن، جوشیدن در اینجا از غم
برز : بلندیِ اندام، تنومندی
برزن : کوی، محله
برسانِ : مانندِ
برشمردن : در اینجا ناسزا گفتن
برکشیدن : بالا کشیدن
برگذشتن : سرپیچی کردن
برگستوان : پوششِ حنگیِ اسب یا فیل یا سوارشان
برمنش : والامنش، بزرگ
برنادل : برنا، جوان
برنشستن : سوار شدن
بروبازو : اندام
بروبوم : سرزمین
بزمگاه : جای جشن
بسانِ : مانندِ
بستد : ستاند. گرفت.
بستدی : ستاند، گرفت.
بسته‌کمر : آماده‌به‌خدمت
بسی : بسیار
بطریق : بزرگِ راهبانِ مسیحی
بگذاشتن : عبور دادن
بلند : بلندمرتبه
بلندی : بلندجایگاهی، شاهی
بند : پیمان، سوگند
بند گشادن : (نامه را) باز کردن
بنشاستن : شکلِ قدیمیِ نشاندن
بنه : جای (درخواستِ) غذا و خوراک نبود.
بنیز : اصلاً
بودن : ماندن
بوم : سرزمین
بوی‌ورنگ : کنایه از گُل
به : بهتر
به رفتن نهی روی را : عازم شوی.
بها : قیمت، ارزش
بهار : مایه‌ی تازگی آسایشِ دل؛ مایه‌ی امید
به‌بالایِ : به‌بلندیِ
به‌بایستگی : در هرچیز که لازم است.
به‌بر درگرفتن : در آغوش کشیدن
به‌بردرگرفتن : در آغوش کشیدن
به‌تنها : تنها
به‌درد : با دردمندی
بهر : قسمت، سهم
به‌رفتن گرفتن : به‌راه افتادن
بهره : قسمت، انتخاب
به‌سانِ : مانندِ
به‌سانِ هیون : (تند) چون شترِ تیزپا
به‌کار آمدن : سود داشتن
به‌کردارِ : مانندِ
به‌کردارِ باد : (چابک) چون باد
به‌کردارِ ماه : چون ماه
به‌کردارِ نیل : (عظیم) چون رودِ نیل
به‌نیرو : نیرومند، تنومند
به‌یاد داشتن : دانستن
بی‌اندازه : بی‌حد، بسیار
بی‌بها : بی‌ارزش؛ اینجا کنایه از کُشته
بیداد : بی‌عدالتی
بیدادگر : ناعادل، ستمکار
بیدار : هشیار
بیداردل : روشن
بی‌سر : بی‌همال؛ بی‌همتا
بیشی : فزونی
بی‌کام : بی نظر و بی خواست
بی‌گزند : بی‌آسیب، امن
بیم : هراس
بینادل : روشن‌دل
بیهش : مست، ازخودبیخود
پادشا : مسلط، شکست‌دهنده
پاسخ گزاردن : پاسخ دادن
پاک : کاملاً
پالای : اسبِ یدک
پای برداشتن : رفتن
پای داشتن : تاب‌وتوان داشتن، حریف بودن
پایگاه : جایگاه، مقام
پایمرد : حامی، ضامن
پاییدن : تاب آوردن
پذیره شدن : به‌استقبال رفتن یا پذیرا شدن
پراندیشه : نگران، پرخیال
پرخاشجوی : جنگجوی
پرخاشخر : جنگجو، بزرگ
پرداختن : خالی کردن
پرستار : خدمتکار
پرستنده : ستاینده، بنده
پرسیدن : احوالپرسی کردن
پرگوهر : پر از جواهرات
پرمایه : گرانمایه، نفیس، ارزشمند
پرمایه‌تر : پرمایه، عزیز
پژمردن : غمگین شدن
پسِ پرده : در اندرونی
پسم : دنبالِ من
پسندیده : نیکو، خوب
پشت : حامی
پشت ننمودن : برنگشتن، عقب ننشستن
پور : پسر
پوزش گرفتن : شروع به عذرخواهی کردن
پوست دریدن : کنایه از کُشتن
پویان : شتابان
پی افگندن : طرح ریختن، خلق کردن
پیچان : به‌خودپیچیده از ناراحتی و درد
پیچیدن : سرپیچی کردن، نپذیرفتن
پیرایه : زیور، زینت
پیرسر : پیر
پیروزگریک‌خدای : خدای یگانه‌ی پیروز
پیروزه : فیروزه
پیشرو : پیش‌قراول، سلحشور
پیشکار : خدمتکار، بنده
پیغامبری : پیام بردن
پیغوله : کنج، گوشه‌ی خلوت
پیلِ مست : پیلِ ازخودبیخود و خشمگین
پیلتن : (دارای) تنی (تنومند چون) فیل
پیمایش : پیمودن، طی کردن
پیوستن : به‌شعر درآوردن
تاج : پادشاهی
تاج سپردن : انتقال قدرت کردن
تاج‌وتخت : کنایه از پادشاهی
تاری : تاریکی
تازی : عربی
تافته : گداخته
تاو : تاب، توان، قدرت
تاودار : تاب‌دار؛ نیرومند
تخت : پادشاهی
تخم : تخمه، نژاد
تخمه : نژاد
ترکش : تیرکش، تیردان
ترگ : کلاهخود
تشویر : شرمساری
تفت : شتابان
تگاور : راهوار، چابک
تن‌آسان : آسوده
تنگ : نزدیک ، محکم
تنگ اندرآمدن : بسیار نزدیک شدن
تنگ در بر گرفتن : محکم در آغوش گرفتن
تنگ دربرگرفتن : محکم در آغوش گرفتن
توان : تاب
تیره : تاریک
تیره‌روان : افسرده
تیز : به‌سرعت، شتابان
تیزی : خشم
تیغ : شمشیر
تیغ‌زن : شمشیرزن، جنگجو
جَلَب : شور و غوغا
جاثلیق : کاتولیک؛ مقامِ روحانی
جامه : بستر، رختخواب
جاودان : تا همیشه
جاه : غرور، فزونخواهی
جست‌وجوی : بازخواست، بالا‌وپایین کردن
جفت : همتا، حریف
جمبیدن : تکان خوردن؛ ازجا کنده شدن
جنگجوی : جنگ‌خواه
جنگی : جنگ‌بلد، پهلوان
جوشن : زره با تکه‌های فلز
جهان‌آفرین : آفریدگارِ جهان
جهان‌آفرین را خواندن : ماشاء‌الله گفتن
جهانبان : نگهبانِ جهان؛ خدا
جهان‌بین : در اینجا چشم
جهانجو : جهان‌خواه، پرغرور
جهانجوی : جهان‌خواه، پرغرور
جهاندار : مالک یا نگهبانِ جهان
جهاندیده : بانجربه، کاربلد
چاره : نیرنگ
چاره‌جوی : چاره‌خواه، چاره‌گر(انه)
چاکر : بنده، فرمانبر
چربی : چرب‌زبانی
چرخ : آسمان، گردون
چرم : پوست
چشم داشتن : انتظار داشتن
چکاچاک : صدای برخوردِ شمشیرها و نیزه‌ها به‌هم
چنگ : دست
چو باد : (سریع) مانندِ باد
چو سروِ بلند : کنایه از بلندیِ اندام و صافی و موزونیِ آن
چو گَرد : (سریع) چون برقِ آسمان با گردوخاک
چو گرد : (سریع) چون گردوخاک یا چون برقِ آسمان
چو نیل : کبودرنگ چون نیل
چون : چگونه
چون باد : (چابک) مانندِ باد
چه بود؟ : چه شد؟ چه پیش آمد؟
چه مایه : بسیار
چهر گشادن : باز شدنِ چهره؛ خوشحال شدن
خَرم : شکافتن، بریدن
خان : خانه
خایه : بیضه
خجسته : فرخنده
خداوند : خدا و گاهی صاحب
خرام : پیام
خرامان : شتابان
خرامیدن : تفتن، به‌شتاب رفتن
خروش : هیاهو
خروشان : نالان
خستن : زخمی کردن/شدن
خستو : معترف
خسته : زخمی
خسته‌نهان : داغ‌دل، جگرسوخته
خسروی : شاهانه
خفتان : لباسِ جنگ
خلعت : جامه‌ی شاهانه که به‌عنوانِ هدیه به بزرگان می‌داده‌اند.
خو : هرزه‌گیاه، شاخ‌وعلفِ خشکِ باغ
خواستن : خواستگاری کردن
خواسته : مال‌واموال، هدیه
خوانِ نو : سفره‌ای بدیع و زیبا
خوان : سفره
خواندن : فرا خواندن
خود : در اینجا اصلاً
خورش : خوراکی
خوش آمدن : پسند آمدن
خوی : اخلاق، ذات
خویش : خویشاوند
خویشی : خویشاوندی، وصلت
خیره : مات، شگفت‌زده
دَم : دستگاهِ دمشِ آهنگری
داد : عدل، انصاف
دادگر : عادل
داستان : ماجرا، حرف
داشتن : نگه داشتن
دانستن : شناختن
دانش‌پژوه : دانشمند
داور : خدا
داوری : جنگ
دبیر : کاتب، نویسنده
دد : جانورِ درنده
در : درگاه، دربار
دربرگرفتن : در آغوش گرفتن
درست : کاملاً
درفشان : درخشان
درکشیدن : صبر کردن
درگاه : بارگاه، دربار
درم : درهم؛ سکه‌ی نقره
درنگ : تعلل، کوتاهی
درنگی : کندرو
درود : ستایش، سلام
دژم : چهره‌درهم‌کشیده، ناراحت
دست پیش کردن : اقدام کردن
دستبرد : ضرب‌ِدست؛ قدرت
دستگاه : توان، امکانات
دستگیر : دستگیرنده، یار
دستور : وزیر، مشاور
دستوری : دستور، اجازه
دسته : دسته‌ی گل
دلارای‌کام : آرزوی مایه‌ی روشنیِ دل
دل‌افروز : مایه‌ی روشنیِ دل
دلاورسران : بزرگانِ دلاور؛ جنگجویانِ بزرگ
دل‌آزار : دل‌آزرده
دم برزدن : نفَس تازه کردن؛ استراحت کردن
دمان : خروشان، شتابان
دودِ زهر : کنایه از آتش و لهیب
دهر : روزگار
دی : دیروز
دیبا : ابریشم
دیدار : رخساره
دیدن : صلاح دیدن
دیر : زمانی طولانی
دیگراسپی : اسبی دیگر؛ اسبی اضافه
دینار : سکه‌ی طلا
راز راندن : راز گفتن، آشکار کردنِ راز
راز گشودن : حرف زدن، روشن کردنِ موشوعی
راست : درست
رامشگر : نوازنده یا خواننده
راندن : تاختن، رفتن
راه برگرفتن : به‌راه افتادن، رفتن
راه جُستن : اجازهی باریابی خواستن
راهجو : تیزرو
راه‌جوی : راه‌رو، رونده
رایِ باریک : ذهنِ باریک‌بین و نظرِ دقیق
رای : نظر، خواست
رای آمدن : قصد کردن
رای ساختن : تدبیر کردن یا نیرنگ زدن
رای‌زن : مشاور
رخ : گونه
رخساره زرد : کنایه از ناراحتی
رخشان : درخشان، تابان
رزم‌دیده : جنگ‌دیده، کاربلد
رزمگاه : میدانِ جنگ
رزمگه : میدانِ جنگ
رفتن : در اینجا گذشتن، پیش آمدن
رنگ‌وبوی : مَجاز از گل
رواست : شایسته است، درست است.
روان : جان
رود : نغمه، ترانه، ساز و مشخصاً سازِ عود
روزگار : وقت، مجال
روشن‌دل : هشیار
روشن‌روان : روشن، شاددل
رومی‌قبای : لباسِ جنگِ رومی
رومی‌کلاه : کلاهِ جنگِ رومی
روی نهادن : رفتن
روی‌زرد : ناراحت
رهنمای : راهنما
رهنمون : راهنما، مشاور
ریژوکام : آرزو و خواسته
زُفتی : درشتی، خشونت
زادبوم : سرزمین
زبهرِ تو را : ازبهرِ تو؛ به‌خاطرِ تو
زخمِ چوگان : ضربتِ چوگان؛ و مجازاً چوگان‌بازی
زخمِ سنان : ضربتِ نیزه؛ نیزه‌بازی
زخم : ضربت
زربفت : زری‌دوزی‌شده، طلابافی‌شده
زربفت‌گستردنی : فرشِ زری‌دوزی‌شده
زردروی شدن : خجالت‌زده شدن
زرین‌کمر : (دارای) کمربندِ طلایی؛ پرافتخار
زمانه : روزگار
زنده شدن : تازه شدن
زنده‌پیل : فیلِ تنومند
زی : به‌سویِ
زیبا : زیبنده
زیر آوریدی سرِ نرّه‌شیر : سرِ شیرِ تنومند را هم به‌زیر می‌کشید؛ کنایه از نهایتِ دلیری و قدرت.
زینهار : امان، پناه
ژرف : عمیق
ژیان : خشمگین
سُرو : سرون، شاخ
سُقُف : اسقف؛ مقامِ روحانی و مشاور
ساختن : با هم سازگاری کردن، با هم کنار آمدن
ساز : آرایش
سالارِ بار : بارسالار؛ مسئولِ تشریفات در کاخ
ساو : باژ؛ باج، غرامت
سبک : درجا، فوراً، به‌آسانی
سپاسی : سپاس؛ منّت
سپهبد : سپهسالار، فرمانده
سپهدار : سپهسالار
سترگ : تنومند، نیرومند
ستودن : تمجید کردن
ستوده : تحسین‌شده
ستوه : عاصی، خسته
سخن : ماجرا، واقعیت
سخن راندن : حذف زدن
سخن‌گوی : خوش‌سخن
سرِ سرکشان : بزرگِ جنگجویان
سرِ مایه : اصل، سرمایه
سر : بزرگ، پیشرو
سر اندرکشیدن : به‌راه افتادن
سر پیچیدن : سرپیچی کردن، نافرمانی کردن
سر نپیچیدن : سر برنگرداندن، روگردان نشدن؛ برنگشتن
سراپرده : خیمه‌گاه
سراسر : به‌طورِ کامل، با جزئیات
سراسر توراست : کاملاً مالِ توست
سران : بزرگان
سرانجام : فرجام، عاقبت
سربه سر : کاملاً
سربه‌سر : کاملاً، سراسر
سرد گشتن : بی‌اعتبار و بی‌فایده شدن
سرکش : دلیر
سروتن شستن : تن شستن و پاک شدن برای ستایشِ خدا
سروهاش چون آبنوسی‌فرسپ / :
سرین : کفل
سزد : شایسته است، بهتر است.
سست : ضعیف
سقف : اسقف؛ مقامِ روحانی و مشاور یا وزیر
سکوبا : اسقف
سلیح : سلاح
سمند : رهوار، تیزرو؛ و در جاهای دیگر مطلقاً اسب
سنان : سرنبزه
سوار : شهسوار
سواری : شهسواری؛ کنایه از مهارت
سور : شادی، جشن
سهی‌قد : دارای قدی چون سروِ سهی
سیر شدن : خسته و عاصی شدن
سیر گشتن از چیزی : خسته شدن از آن
سیمین‌بر : دارای تنی سفید چون نقره
شاخ : بَروبازو
شادان : خوشدل، شاد
شارستان : شهر
شاهوار : شاهانه، نفیس
شاید بدن : شاید
شبدیز : به‌رنگِ شب، سیاه؛ اسبِ سیاه یا مطلقاً اسب
شبگیر : سحرگاه
شتروار : به‌اندازه‌ی بارِ شتر
شدن : رفتن، مُردن
شدی : در اینجا شود.
شرم : وقار
شگفت : شگفت‌زده
شگفتی : مایه‌ی شگفتی، شُهره
شوی : شوهر
شهر : سرزمین، کشور
شهرجوی : کشورگشا، جهانگیر
شیراوزن : شیرافکن
طبرخون : عناب؛ کنایه از سرخی
طراز : رشته‌ی نخ؛ کنایه از لاغری
طوق : گردن‌بند
عنان پیچیدن : برگرداندنِ افسار و درنتیجه خودِ اسب؛ برگشتن
عو : صدای فریاد
غم‌انجام : کسی که غم را به‌پایان برساند. غم‌زدا.
غمی : اندوهگین، نگران
غنودن : خوابیدن
غو : فریاد، طنین
فدی : فدا
فر : شکوه، جبروت
فراز : نزدیک
فراز آمدن : نزدیک شدن، رسیدن
فراوان : بسیار
فرخ : خجسته، فرخنده
فرخنده : فرخ، خجسته
فرخنده‌رای : خوش‌‌نظر، خجسته‌فکر
فرستاده : پِیک
فرمان بردن : اطاعت کردن
فرمان کردن : فرمانبرداری کردن، اطاعت کردن
فرمانبر : مطیع، بنده
فرود : پایین، پایین‌تر، دورتر
فرود آمدن : پایین آمدن ، پیاده شدن
فروزنده : مایه‌ی روشنی
فلک : روزگار
فیلسوف : در اینجا دانشمند و کاربلد
قیصر : عنوانِ پادشاهانِ روم
قیصرنژاد : از نژادِ قیصر، شاهزاده
قیصری : شاهانه
کُرّه‌تاز : رام‌کننده‌ی کرّه‌اسب، یا گله‌بان
کار : قصه، ماجرا
کارزار : جنگ
کارزاری‌تن : تنِ شایسته‌ی جنگ و تنومند
کارستان : جایِ کار
کارکرد : کار
کام : خوشی ، دهان ، پیروزی
کاوسیان : خاندانِ کاوس
کردگار : آفریدگار
کژی : نادرستی، ناراستی
کژی مجوی : پیِ نادرستی و دروغ مباش.
کش : که او را
کشیدن : رفتن، بردن
کلاه و کمر : کنایه از پادشاهی
کم کردن : حذف کردن؛ کُشتن
کمر : کمربند
کنار : آغوش
کنار گرفتن : در آغوش گرفتن
کوپال : گرز
کوس : طبلِ بزرگِ جنگ
کهان : کوچک‌ترها
کهتر : کوچک‌تر، کوچک
کهتران : کوچک‌تران
کینه : جنگ
گَرم : رهوار، آماده یا درجا، زود
گَشَن‌سایه : دارای سایه‌ی بزرگ
گَه : جا
گُرد : پهلوان
گُردافگن : به‌زمین‌زننده‌ی پهلوان؛ پهلوانِ پهلوانان
گاه : تخت؛ منظور آسمان است.
گاه‌جوی : طالبِ پادشاهی
گبر : لباسِ جنگ
گذاشتن : اجازهی ورود دادن
گذشته : فراتر رفته
گر : یا
گرازان : شتابان
گرازیدن : تفتن؛ شتافتن
گران : سنگین، بزرگ
گرانمایه : بزرگ، باشکوه
گرد : پهلوان
گردکرده عنان : تیزتاخته؛ تازان
گردن‌افراخته : پرغرور
گردن‌فراز : گردن‌کش؛ پرغرور، پهلوان
گردونِ گردان : آسمانِ گردنده
گردون : گردونه، ارابه
گرفتن : اسیر کردن
گرم : زود
گروه : جمع، مردُم
گزین کردن : برگزیدن
گسلیدن : جدا بودن، دوری کردن
گشتن : چرخیدن، گذشتن
گفت‌وگوی : حرف‌وحدیث
گل‌افشان : گل‌ریزنده، پُرگل
گنجِ مهان : گنجینه‌های بزرگان/شاهان
گنج : چیز؛ ثروت
گنداور : شجاع، دلیر
گوِ نامجو : پهلوانِ بزرگ
گو : پهلوان
گودرزیان : (بزرگان/جنگجویانِ) خانواده‌ی گودرز
گوش داشتن : دقت کردن، مراقب بودن
گوش نهادن : به‌دقت گوش کردن
گوهر : جواهر ، جواهرات ، نژاد
گوهرنگار : دارای زینت‌هایی از جواهر
گویان : ستایش‌کنان
گه : زمان
گیتی : گیهان، دنیا
لب گشادن : کنایه از حرف زدن
لختی : پاره‌ای، مقداری
لعل : سنگی قیمتی به‌رنگِ سرخ و مایه‌ی تشبیه برای سرخی
لعل‌فام : به‌رنگِ لعل، سرخ
مَرغزار : دشت
مِهر گستردن : مهربانی کردن
مارِ نستوه : کنایه از اژدهای خستگی‌ناپذیر
ماندن : برجا ماندن، جای چیزی بودن
مایه‌ور : صاحب‌منصب، بزرگ
مرز و بوم : سرزمین
مرزوبوم : سرزمین، کشور
مرغزار : دشت
مرمرا : شکلِ دیگرِ مرا
مست : ازخودبیخود
مستمند : بی‌نوا
مشکبوی : کسی که بویی چون مشک دارد.
مگر : قطعاً
منظر : چشم‌انداز
موبد : مقامِ روحانی یا مشاور
مه : بزرگ
مهان : بزرگان
مهتر : بزرگ، مقام
مهتران : سران، بزرگان
مهی : بزرگی، در اینجا پادشاهی
میان : کمرگاه
میگسار : نوشنده و ریزنده‌ی شراب، در اینجا ریزنده، ساقی
میمنه : سمتِ راستِ سپاه.
ناپایدار : موقت، گذران
ناپسود : بدونِ لمس شدن
ناخردمند : بی‌خرد
نارفته : پبش‌نیامده، اتفاق‌نیفتاده
ناسرافراز : ناخوب، پست
ناکام : شکست‌خورده
نام : افتخار
نامبُردار : نامدار، معروف
نامجوی : بزرگ، پهلوان؛ کسی که پیِ افتخار است.
نامدار : بزرگ
نامور : نامدار، بزرگ
نامورانجمن : جمعی سرافراز و بزرگ
نامه‌ی شهریاران : کتابِ شاهان؛ شاهنامه
نای : سازِ بادیِ جنگ
نبرده : جنگی
نبرده‌سوار : شهسوارِ جنگی
نثار : هدیه، شاباش
نخچیر : شکار کردن، یا حیوانِ شکار و مشخصاً بزِ کوهی
نخچیرگاه : شکارگاه
نره‌شیر : شیر/پهلوانِ تنومند و قوی
نژاد : اصالت
نشاختن : نشاندن
نشانی : شُهره
نشست : نشستن‌گاه، جا
نشستن : آیینِ نشستن
نشستنگه : جای نشستن، پایتخت
نگارنده : آفریننده
نماز بردن : به‌احترام به‌خاک افتادن
نمودن : نشان دادن
نو : جوان
نواختن : مهربانی کردن
نوآیین : بدیع، تازه
نهفت : مخفی‌گاه، اردوگاه
نهفتن : پنهان کردن؛ در اینجا به خود گرفتن
نیارستن : جرئت نکردن
نیاسود دیر : خیلی استراحت نکرد.
نیاگان : اجداد
نیران : ناایران؛ اینجا کنایه از ویران
نیز : اصلاً، دیگر
نیک‌بخت : خوش‌اقبال
نیک‌پی : خوش‌قدم
نیک‌خو : نیک‌طبع، نیک‌دل
نیک‌رای : خوش‌فکر، خوش‌نیت
نیو : دلیر
و گر : یا
ورا : او را
ویژگان : بزرگان
وین : و این
هِشتن : نهادن
هامون : دشت
هرچت : هرچه از تو
هرگونه : ازهردری، همه‌جوره
هزمان : هرزمان، هرلحظه، دم‌به‌دم
هشیوار : هشیار
هم : همچنین
همال : همتا، حریف
همام : جوانمرد، شجاع، شیر
همان : همچنین
همانا : بی‌شک
هم‌اندرزمان : درهمان‌زمان، فوراً
همایون : خجسته، فرّخ
هم‌آواز : متحد، هماهنگ
همباز : جفت، همسر
همداستان : موافق
همرنگِ نیل : کبود به‌رنگِ ماده‌ی نیل
همه : کاملاً
هنر : مهارتِ جنگ، کاربلدی، پهلوانی
هنر نمودن : هنر نشان دادن؛ مردی کردن
هیچ : اصلاً
هیون : شترِ تیزرو
یَشک : دندانِ نیش
یاد آمدن از چیزی : به یادِ چیزی اقتادن
یاد کردن : گفتن
یادکرد : یاد، حرف؛ کنایه از حضور
یادگیر : هشیار، تیزهوش
یارمند : یار
یاره : دستبند، بازوبند
یازیدن : دست دراز کردن
یافتن : درک کردن؛ اینجا کنایه از گرفتن
یال : گردن
یال برآوردن : گردن کشیدن؛ تنومند شدن
یزدان‌پرست : خداپرست
یک روزگار : مدتی، عمری
یک‌چند : مدتی
یک‌دل : مصصم
یکسر : کاملاً، به‌اندازه، بسیار
یک‌نهاد : بااراده
یکی : یک بار
یکی انجمن : یک گروه، یک جمع
یل : پهلوان
یله : رها، آزاد