در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
بیداردل : هشیار
زمان ساختن : معطل کردن، وقت هدر دادن
نگین و کلاه : کنایه از پادشاهی
ابا : با
اخترْ درشت شدن : ناساز شدنِ بخت
اختر : بخت
از آن : به‌خاطرِ آن
از آن روی : در سوی دیگرِ (میدانِ جنگ)
از جای درآمدن : جوشیدن، به جنبش درآمدن
ازدرِ : شایسته‌ی
اژدهافش‌درفش : پرچمی با نقشِ اژدها، که پرچمِ رستم است
اسپ‌افگن : به‌زیرکَشنده‌ی اسب
افسرِ تیغ و تخت و نگین : صاحب، خداوندگار
افسر : تاج
افسون‌پژوه : نیرنگ‌باز، جادوگر
افگندن : دور کردن
انجمن : جمع ، سپاه
انجمن کردن : جمع کردن
انداختن : طرح ریختن، فکر کردن
انداز : اندازه
اندرآشوفتن : خسته شدن
اندردمیدن : خروشیدن و حمله بردن
اندرز : در اینجا وصیت
اندرکشید : کشیدن (و انداختن)
اندرکشیدن : بیرون رفتن
اندیشه : نگرانی، غم
انوشه : جاوید، بی‌مرگ
اورنگ : تختِ شاهی
ایچ : هیچ، اصلاً
ایدر : اینجا
اینت : این است!
آبِ زرد : اشک
آب : آبرو، بزرگی، اشک، عَرقِ تن
آبدار : شمشیرِ آبداده
آبگون : چون آبْ درخشان، کنایه از تیزی
آبنوس : درختی به‌رنگِ سیاه، مایه‌ی تشبیه برای تیرگی
آذرگشسپ : آتشکده‌ی معروف
آرام : جایِ آرامش و خواب، در اینجا خیمه
آرامگاه : جای آرامش و خواب
آرایشِ جان : صفای دل، مایه‌ی خوش‌دلی
آرمیدن : آسودن
آز : افزون‌خواهی
آزادگان : ایرانیان، یا نژادگانِ ایرانی
آزرم : حرمت، احترام
آسوده : استراحت‌کرده، تازه‌نفس
آسوده‌تر : تازه‌نفس(تر)
آشفتن : برآشفتن، شلوغ‌کاری
آشکار و نهان : پنهان‌وپیدا، تمام‌وکمال
آغاز : شروعِ کار، مَجاز از کار و قصد
آفرین کردن : ستودن، دعای خیر کردن
آگاهی : خبر
آوا : آواز، صدا
آواز : آوا، صدا، در اینجا مَجاز از سخن
آوازِ تیز : صدای بلند
آواز : آوای بلند، صدا
آورد : جنگ، میدانِ جنگ
آورد گرفتن : جنگ را آغازیدن
آوردگاه : میدانِ جنگ، جنگ
آهنگ : قصد
بُرده : برده‌شده، غنیمت
با خاک جفت بودن : کنایه از مردن
باآفرین : ستوده
باختن : انجام دادن
بادِ سرد : آهِ سرد، کنایه از ناامیدی
باد : غرور
بار : میوه
بار دادن : به‌حضور پذیرفتن
بارکش : اسبی که بتواند سنگینیِ سوار و بارِ او را در جنگ تاب بیاورد
بارگی : اسب
بارگی برنشست : سوارِ اسب شد
باری : کاش
باریدن : اشک ریختن
بالا : اندام، قامت
بآفرین : ستوده
بخ بخ : به به، آفرین
بختْ جفت شدن : بخت‌یار شدن
بخت چون رویِ اهرمن بودن : کنایه از سیاهیِ بخت
بخش : بُرجِ فلکی
بخشش : بخت، تقدیر
بداندیش : بدخواه، بدنیت
بدآورد : در میدانِ جنگ
بدآیین : طبقِ رسم‌وراه، چنان‌که بایدوشاید
بدخواهِ اوی : دشمنِ خود
بدخواه : دشمن
بدره : کیسه
بدسگال : بداندیشه، دشمن
بدکنش : بدکار
بدگمان : بدخواه، دشمن
بدو گفت پیران که بر ماست باد :
بدی : بادی، باشی
بدین : به این (کار)
بر : سینه، کنار
بر بد و نیک رای زدن : مشاور بودن در همه چیز
بر چی‌اند : قصدشان چیست
برابر کردن : مقایسه کردن، سنجیدن
برافروختن : روشن شدن
برافگند : به راه انداختن، گسیل کردن
برانگیختن : بلند کردن
برآمد از انبوه : از جمعیت دور شد
برآمدن : بلند شدن
برآورده : بالاکشیده‌شده
برآویختن : جنگِ تن‌به‌تن کردن، گلاویز شدن
برآهیختن : بیرون کشیدن
برآیدش پر : پر/بال درمی‌آورد
بربی‌گناه : به‌بی‌گناهی
برتابیدن : تاب آوردن، حریفِ کسی شدن
برتر : بالاتر، جلوتر
برتری : فزون‌خواهی
برخیره‌خیر : به‌بیهوده
برداشتن : نابود کردن
بردمیدن : برافروختن
برز : شکوه
برزبالا : قامتِ بلند و تنومند
برسانِ : مانندِ
برسانِ نیل : عظیم یا خروشان چون رودِ نیل
برشدن : بلند شدن
برشمردن : در اینجا توصیف کردن
برفروختن : سرخ شدن از خشم، خشمگین شدن
برفسوس : به‌افسوس، به‌هیچ، یا شوخی‌شوخی
برکشیدن : به راه افتادن/انداختن
برگاشتن : برگرداندن
برگستوان : پوششِ جنگیِ اسب و فیل یا سوارشان
برنا : جوان
برنشستن : سوار شدن، به‌راه افتادن
بروبوم : سرزمین
بره : برجِ حمل، فروردین
برهنه : آشکار
برین : بلند
بس : بس کنید!
بسته : زخم‌بندی‌شده
بسیارهوش : خردمند، زیرک
بسیچ : اینجا کنایه از جنگیدن
بلند : شاید طولانی، یا بزرگ و مهم
بمان : صبر کن
بن افکندن : مطرح کردن
بنفش : کنایه از درفشِ کاویانی
بنه : آذوقه، تجهیزات
بود : باشد
بودنی‌کار : مقدر
بوی : باشی
به : بهتر
به بختِ تو : از بختِ بلندِ تو، از بخت‌یاریِ تو، از برکتِ تو
به چیزی نیامدن : نیرزیدن
به روی اندرآمدن : سرنگون کردن
به زنارِ خونین میان بستن : کنایه از سوگوار شدن
به کار : در جنگ یا در عمل
به‌پیران‌سر : هنگامِ پیری
به‌تنها : تنها
به‌تنهاتن : به‌تنهایی
به‌جان‌ر‌سته : جان‌به‌دربُرده
به‌جای آمدن : درست درآمدن، اثبات/قطعی شدن
به‌چربی راندن : با چرب‌زبانی سخن گفتن
به‌راز : پنهان
بهره : بخش، در اینجا و بسیاری جاهای شاهنامه مشخصاً یک‌سومِ چیزی
به‌زر : زرین
به‌کردارِ : مانندِ
به‌کردارِ باد : سریع چون باد
بهم : با هم
به‌نیز : هرگز
بی درنگ : بی معطلی، ناغافل
بیازرد : آزرده شد
بیدار : حواس‌جمع، هشیار
بیداربخت : خوش‌بخت
بیداردل : هشیار
بیش‌وکم : از هر دری، سراسر
بیشی : آز، فزون‌خواهی
بی‌کام : شکست‌خورده
بیم : ترس
بی‌مر : بی‌شمار
بینادل : روشن، خردمند
بی‌نام : ننگین
پادشا : صاحب‌اختیار، چیره
پاره : پول، هدیه
پالای : اسب
پدرود : خداحافظی
پدید آمدن : پیدا شدن
پدید آوردن : نشان دادن
پذیره : استقبال
پرِ زاغ : کنایه از سیاهی
پراندیشه : پرخیال، نگران
پرخاشجو : جنگجو
پرخاشجوی : جنگجوی، دلیر
پرخاشجوی، سرکش، نبرده : هر سه به‌معنیِ جنگاور
پرخاشخر : جنگنده
پرستارفش : چون خدمتکاران
پرسش : در اینجا و مواردِ بسیاری معنیِ احوال‌پرسی می‌دهد و نه سؤال
پرشتاب : ناآرام، نگران
پرمایه‌پالای : اسبِ پرارزش
پرند : ابریشم و مجازاً به‌خاطرِ درخشانی‌اش، شمشیر
پرهنر : کاردان
پست : خوار، به‌خواری
پسندیده : نیکو
پگاه : سحرگاه
پور : پسر
پوینده : روان، کاری
پی : پا، و در اینجا رد و جای پا
پی افگندن : طرح ریختن
پیچیدن : برگرداندن
پی‌خسته : درمانده
پیراستن : زینت دادن
پیروزگر : پیروز
پیروزه : فیروزه
پیروزه‌دیبا : ابریشمِ فیروزه‌رنگ
پیشرو : پیشقراول
پیغاره : سرکوفت، سرزنش
پیلتن : (صاحبِ) تنی چون فیل
تاج و تخت و نگین : مَجاز از پادشاهی
تاختن ساختن : تاختن، حمله بردن
تار : تاریک
تازنده : تازان، به‌سرعت
تازی : عربی
تال‌ومال : تارومار
تبیره : کوس، سازِ بزرگِ جنگی
تبیره : طبلِ بزرگِ جنگی، کوس
تختِ پیروزه : تختی از جنسِ فیروزه
تخت : کنایه از پادشاهی
تخت و کُله : مَجاز از پادشاهی
تخم : نژاد
ترکش : تیردان
ترگ : کلاهخود، که رومیِ آن معروف بوده
تفت : شتافت ، شتابید
تگ : دویدن
تل : تپه، انبوه
تنبل : نیرنگ، جادو ،جادو ،نیرنگ
تند : خشمگین، خشمگینانه
تندی : خشم
تنگ (اندر)آمدن : بسیار نزدیک شدن
توری : تورانی
تیره‌روان : غمگین، آزرده‌جان
تیز : تندمزاج، عجول ، خشمگین
تیزی : شتاب، عجله
تیغ : شمشیر ، قله
تیمار : اندوه
تیمارکش : غمخوار، یار
جابلوس : چاپلوس، چرب‌زبان
جامه : در اینجا بستر
جاه : مقام
جرس : زنگ
جریده : گزیده، ماهر، و درمورد سوارْ چابک
جگرخسته : دل‌خون
جمبان : لرزنده
جمبیدن : حرکت کردن
جنای پلنگ : جناغِ زین از جنسِ چرمِ پلنگ
جنگ آوردن : جنگیدن
جنگی : جنگاور
جوشن : تن‌پوشِ جنگ از تکه‌های فلز
جوینده : جنگجو
چادرِ لاژورد : کنایه از شب
چادر : کنایه از کفن
چاکِ روز : سپیده
چاک‌چاک : صدای به‌هم خوردنِ اسلحه
چاکر : فرمانبر
چرب‌گوی : چرب‌زبان، خوش‌سخن
چرخ : آسمان، کنایه از تقدیر
چکاو : چکاوک
چمان : راهوار، تیزپا
چندین : بسیار
چنگ : دست
چو گرد : (سریع) مانندِ برقِ آسمان
چو نیل : عظیم/روان چون رودِ نیل
چه‌وچندوچون : چیستی
چیز : پول، مال‌واموال
خِرد با مغز جفت نبودن : خرد در مغز نبودن
خِرد تیز کردن : حواس جمع کردن و اندیشه را کاملاً به‌کار گرفتن
خاک : کنایه از گور
خان : خانه، جا
خاور : در اینجا احتمالاً کوتاه شده‌ی خارور، دارای خار، بوته‌ی خار
خداوند : صاحب
خدنگ : چوب و درختی سخت که از آن کمان و تیر می‌سازند
خرامیدن : رفتن، درآمدن
خرچنگ : برجِ چهارمِ بروجِ فلکی، تیرماه
خرگاه : سراپرده، خیمه
خروشِ مغانی : نوحه‌ای منسوب به مغان که در سوگواری می‌خوانده‌اند
خروش : ناله، مویه
خروشان : نالان
خروشیدن : بانگ زدن، رجزخوانی کردن
خسته : زخمی، در اینجا شاید دل‌خون و نگران
خسته‌روان : آزرده‌جان
خسرو : شاه
خسروانی : شاهانه
خشت : نیزه‌ی کوتاه
خشت بالین شدن : کنایه از مردن
خفتان : لباسِ جنگ
خم : حلقه‌ی کمند
خنجرگزار : به‌کارگیرنده‌ی خنجر، کنایه از جنگجو
خنیده : مشهور، نامدار
خوار : بی‌ارزش
خوار کردن : تحقیر کردن
خوارمایه : ناچیز
خوارمایه‌سپاه : سپاهِ ناچیزِ (ایران)
خواهش آراستن : ادای احترام و فرمانبرداری کردن
خواهشگری : وساطت، شفاعت
خود : خودشان، یا اصلاً
خور : خوراک
خورشیدفش : مانندِ خورشید
خیره : شگفت‌زده
خیره‌خیر : خیره، تیره، مات
داد : انصاف، عدالت
دادخواهِ تویم : دادخواهنده از تو هستیم
دارنده : مالک، نگهبان
داروبرد : شُکوه، کَروفَر
داشتن : نگه داشتن
داغ‌دل : دل‌سوخته، دل‌شکسته
دانش‌پذیر : یادگیر، کنایه از تجربه‌گر و شاید ماهر
داوری : ستیزه، جنگ‌وجدل
در : درگاه، دربار
در زمان : درجا
درای : زنگِ جنگ
درست شدن : قطعی شدن، یقین حاصل شدن
درفشان : درخشان
درم : درهم، سکه‌ی نقره
درنگ : تعلل، تأمل، سستی
درنگی : تأمل‌کننده، باوقار، بافکر
دز : دژ
دژم : خشمگین
دست : مَجاز از زورِ دست
دستان : صفتِ زال، پدرِ رستم
دستبرد نمودن : ضربِ‌دست نشان دادن
دستگیر : دست‌بسته، اسیر
دستور : وزیر
دگرگونه : متفاوت
دم : نفَس، مَجاز از صدا
دمِ بوق : صدای شیپور
دم : نفَس، اینجا کنایه از زور
دمار برآوردن : نابود کردن
دمان : خروشان، شتابان
دمیدن : در اینجا لاف زدن، مغرور شدن
دوال : تسمه، کمربند
دهر : روزگار، دنیا
دی : دیروز
دیبا : ابریشم
دیبای زرد : کنایه از خورشید
دیدار : رخسار، چشم
دیدن : بازبینی، ورانداز/بررسی کردن
دیده : چشم، یا مقرّ دیده‌بانی
دیده‌گاه : دیده‌بانی
دیر : طولانی
دیریاز : جاوید، پاینده
دینار : سکه‌ی طلا
راز نهفتن : پنهان کردنِ چیزی روشن
راست کردن : سروسامان دادن
راغ : مَرغزار، دشت
رام : نرم، همدل
رامش پذیرفتن : آسوده شدن، به خوشی پرداختن
راندن : رفتن
راه : چاره
راه بریدن : راه رفتن درست معادلِ قطعِ طریق در عربی
راه گرفتن : به راه افتادن
رای : تصمیم، خواست
رای دیدن : صلاح دیدن
رای زدن : مشاوره کردن
رای نیست : فکرِ خوبی نیست صلاح نیست
رخشان : درخشان
رخشنده : درخشان
رده : صف
رده برکشیدن : صف کشیدن، آماده‌ی جنگ شدن
رزم خواستن : (جنگجو به) جنگ طلبیدن
رزم‌دیده : باتجربه
رزمساز : آماده‌ی جنگ
رزمگاه : میدانِ جنگ و مَجاز از جنگ
رست : رُستن، خاک و آب، کنایه از آبادی
رستخیز : قیامت، هنگامه
رنگ : نیرنگ
روزی : مزدِ سپاهیان
روزی‌ده : مسئولِ پرداختِ مزدِ سپاهیان
روشنایی : نور، سو
روشن‌روان : دل‌خوش، دل‌آسوده
رومی‌کلاه : کلاهخودِ رومی که معروف بوده
روی زمین بوسیدن : احترام کردن
رویه : روی، طرف
رویینه‌خُم : طبلِ جنگی از جنسِ روی/فلز
رهی : بنده
ز بُن : کاملاً
زار : دریغا
زاستر : کوتاه‌شده‌ی زان‌سوتر
زخم : ضربت
زربفت : زربافت، زری‌دوزی‌شده
زرد : رنگ‌پریده
زمان : عمر، روزگار
زمان تا زمان : هرلحظه، ناگهان، زود، درجا
زمانی : مدتی
زمین بوسیدن : احترام کردن با به‌خاک افتادن
زوپین : نیزه
زوپین‌ور : نیزه‌دار، کنایه از جنگجو
زور دل : جرأت، شجاعت
زین نشان : این‌گونه
زین‌نشان : به‌این‌ترتیب
زینهار : امان
ژیان : خشمگین
ساختن : تجهیز کردن
ساخته : آماده، مجهز
ساز : سازوبرگ و تجهیزات، وضع، سامان
ساز کردن : آماده شدن
سبک : فوراً، به‌آسانی
سپردن : زیرِ پا نهاندن، به زیر آوردن
سپهر : آسمان
ستام : افسار
ستردن : زدودن، پاک کردن
ستوده : شایسته
ستور : چارپا
ستوه شدن : عاصی شدن، به‌تنگ آمدن
سخت : بسیار، عمیقاً
سخن : ماجرا
سخن راندن : حرف زدن، نظر دادن
سخن رفتن : سخن به میان آمدن
سرِ مایه : اصل
سر : بزرگ، پهلوان
سر افراختن : سربلند و پُرغرور شدن
سراسر : کاملاً
سرافراز : کنایه از سپاهیان یا بزرگانِ سپاه
سرافشان کردن : سرها را از تن پراندن
سران : بزرگان
سربه‌سر : سراسر
سرکش : جنگجو
سزد : شایسته است، عجیب نیست
سگالش : اندیشه
سلیح : سلاح
سمب : سم
سمند : اسبِ تیزپا و مطلقاً اسب
سنان : سرنیزه و بسیاری اوقات مَجاز از خودِ نیزه
سندروس : درختِ سروِ کوهی به‌رنگِ زرد
سنگی : باوقار، باتأمل
سوار : شهسوار
سور : جشن، کنایه از پیروزی
شاره : سربند، دستار
شبگیر : سحرگاه
شبه : سنگی تیره
شدن : رفتن
شعر : پارچه‌ی ابریشم، گیسو
شکن : شکست
شگرف : خارق‌العاده، عجیب
شگفت : عجیب
شید : خورشید
شیران : جنگجویان
شیراوزن : شیرافکن، دلیر
طبرخون : عناب، کنایه از سرخی
طلایه : پیشقراول، جاسوس، نگهبان
علف : خوراکِ مردم و چهارپا
عمود : گرز
عو : صدای خروش و فریاد
غرم : میشِ کوهی
غریو : خروش، فریاد
غمی : به‌ستوه، خسته
غنودن : خوابیدن
فتراک : ترک‌بندِ زین
فر : شُکوه
فر / برز : شُکوه
فر و برز : هر دو به‌معنیِ شُکوه
فروغ گرفتن : اعتبار پیدا کردن
فروماندن : شگفت‌زده شدن، خیره ماندن
فرومایه : کم‌مقدار، ناکاربلد
فزونی : بیش از حدِ نیاز
فسردن : یخ زدن
فسوس : ریشخند
فسون : تدبیر، چاره
فشاندن : نثار کردن
فگندن : به زمین انداختن، کنایه از زخمی کردن یا کُشتن
قلم شدن : شکستن
کارآگه : جاسوس
کارزار : جنگ
کاستی : نقص، کوتاهی
کام : کامروایی، دلخواه
کبود : آبی
کجا : که
کرده به پای : عَلَم شده
کرنای : سازِ بادیِ جنگی
کژی : ناراستی
کشیدن : بُردن
کفتن : شکافتن
کلاهِ بزرگی : کنایه از تاجِ پادشاهی
کلک : نی، در اینجا نیزه
کم کردن : از دنیا کم کردن، کُشتن
کمر : میانه‌ی (کوه)
کمیج : دشمن
کنار : آغوش، دامن
کنارنگ : مرزبان، چون پهلوانان این مقام را داشتند کنارنگ مجازاً معنیِ پهلوان هم گرفته
کنارنگ : فرماندار، بزرگ، پهلوان
کنده : خندق
کنم زین حصارِ تو دریای آب : پناهگاهِ تو را دریای خون می‌کُنم
کوپال : گرز
کوس : سازِ بزرگِ کوبه‌ای جنگی
کوه‌باره : پاره‌کوه
کوه‌سر : سرِ کوه، قلّه
کهتر : کوچک‌تر(ین)
کیش : آیین
کین : در اینجا جنگاوری
کین آختن : کین ستاندن
کین، : کین‌خواهی، جنگ
کینه‌خواه : جنگجو، خشمگین
گِردِ بیشی مگرد : فزون‌خواهی نکن
گاودم : شیپور
گاهِ بانگِ خروس : سحرگاه
گاه : تختِ شاهی
گبر : جامه‌ی جنگ
گذاردن : عبور دادن
گر ایدون کجا : اگر که
گرازان : شتابان
گران : سنگین، بزرگ
گرانمایگان : بزرگان
گرانمایگی : بزرگی
گرانمایه : بزرگ، جنگی
گراییدن : میل کردن، دست بردن
گرد : پهلوان، دلیر
گرد برآوردن : شکست دادن
گرد کردن : جمع کردن
گردسوز : سوزنده‌ی پهلوان، دشمن‌کُش
گردن افراخته : با گردنِ بالاگرفته، پُرغرور، آماده
گردنکش : گردن‌کشنده، جنگجو، پهلوان
گردنکش : جنگجو
گردون : جهان
گردی : دلیری
گرزور : گرزدار
گرم : اندوه، محنت
گزاردن : به‌کار گرفتن
گزاف : بیهوده
گسسته : پارگی، زخمِ باز
گسلیدن : پاره کردن
گشتن : دورِ میدان چرخیدن برای جنگ
گفت‌وگو : حرف‌وحدیث، شایعه
گنبدِ لاژورد : گنبدِ نیلی، کنایه از آسمان
گنجور : خزانه‌دارِ سلطنتی
گنداور : دلیر
گوِ پیلتن : منظور رستم است
گیتی‌فروز : کنایه از خورشید
گیر : فرض کن بدان
لَخت : پاره، تکه
لاجرم : ناگزیر
لاژورد : کبود
لخت : پاره‌ای، تعدادی کم
لعل‌فام : به‌رنگِ لعل (سرخ)
مام : مادر
ماندن : صبر کردن، اجازه دادن
مر : شمار
مردِ سنگ : مردِ باوقار و تأمل و اعتبار
مرد : دلیر، پهلوان
مردانِ کوس : مردانِ ضربت‌زن، جنگی
مردانِ مرد : مردانِ تنومند و دلیر
مردانگی : نیرو
مردی : دلیری، جنگاوری، در اینجا شیوه‌ی جنگیدن
مزیح : مزاح، شوخی
مژده‌خواه : صفتِ‌به‌جای‌اسم برای پیک
مستمند : اندوهگین، بیچاره، دردمند، زاری‌کننده
مشو بازِ جای : سوی جای خودت برنگرد
مغاک : گودال، اینجا کنایه از گور
مغفر : کلاهخود
مکافات : پاداش
مگر : همانا، باشد که
منی : غرور
موبد : در اینجا مشاورِ نظامی
مویه : زاری
مهتر : بزرگ، فرمانده
مهد : کجاوه
میان بستن : آماده‌ی جنگ شدن
میستان : جای پرشراب
میغ : ابر
ناپدید شدن : مفقودالاثر شدن یا کنایه از مُردن
ناچریده‌لبان : مَجاز از دهانِ گرسنه
نازش : نازیدن، افتخار
نازیدن : در اینجا آسودن
ناگهان : درجا، بی تأخیر
نامبردار : نامدار
نامرد : متضادِ مرد به‌معنیِ قدرتمند، ضعیف
نامور : (پهلوانِ) نامدار
نامی‌تر : (مایه‌ی) نامداری‌تر، باارزش‌تر
ناورد : نبرد
نای : سازِ بادیِ جنگی
نای برکشیدن : زدنِ شیپورِ جنگ به‌نشانِ آغازِ آن
نبرده : جنگی
نخچیر : شکار
ندیدن : صلاح ندیدن
نژند : اندوهگین
نستوه : خستگی‌ناپذیر
نشاید : شایسته نیست
نشیب : سرازیری، کنایه از سختی و بدبختی
نشیب : پَستی، کنایه از سقوط
نشیب و فراز : بالا و پایین، کنایه از سختی
نگار : زینت
نگاه داشتن : نگاه کردن، دنبال کردن
نگوسار : نگون‌سار، سرنگون، برگشته
نگه کردن : نگاه کردن و برگزیدن
نمودن : نشان دادن
نواختن : مهربانی کردن
نوآیین : شگفت، تازه
نوتوشه : اسباب و تجهیزاتِ دیگر
نهیب : بیم، ترس
نیازِ پدر : مایه‌ی نیازمندیِ پدر در دیدن،
نیام : غلافِ شمشیر
نیزه : در اینجا میله‌ی پرچم
نیزه‌گزار : به‌کارگیرنده‌ی نیزه، کنایه از جنگجو
نیزه‌ور : نیزه‌دار
نیک‌اختر : نیک‌بخت
نیک‌وبد : در اینجا کنایه از صلاح و کارِ درست
نیکی‌دهش : نیکی‌بخش
نیمروز : ظهر
نیو : دلیر
و زین روی : و در این سو(ی میدان)
وگر : حتی اگر
هامون : دشت
هر چند : هر مقدار
هشیوار : هشیار
هلا : حرفِ ندا برای آگاهی، سرزنش و هشدار
هم در زمان : درجا
همان : همین‌طور
هم‌اندرزمان : در همان زمان، درجا
هماورد : همنبرد، حریف
هم‌سخن : موافق
همگروه : با هم،متحد ، دسته‌جمعی
همگنان : همدل، با هم، کاملاً
همه : همگی، کاملاً
هنر : هنرِ جنگاوری
هنگامِ خواب : شبانگاه
هور : خور، خورشید
هوش و گوش : دل‌وجان
هیچ : اصلاً
هیچ‌گونه : اصلاً
هیون : شتر، کنایه از پیک
یاد کردن : گفتن
یازیدن : دست بردن
یال : گردن
یک زمان : مدتی
یکبارگی : ناگزیر، کامل
یکباره : ناغافل
یکسر : کاملاً
یکسره : کاملاً، سراسر، باهم
یکی : باری، زمانی
یل : پهلوان