ضرب المثل ( دستانزد ) : بر دمیدن باد سرد از آتش
توضیحات ضرب المثل :
درود بر شما بزرگواران و یاران جان
پگاه به خیر و شادی
آدینه ای دیگر و دستانزدی دیگر
باز هم در همین داستان جاری انجمن (داستان سیاوش) قدم می زنیم. …
پس از نامه تند کاووس به سیاوش و نپذیرفتن پند یاران که پدر را ببخشاید و بازگردد ، سیاوش از زنگه شاوران خواست تا گروگانهای تورانی را به سوی افراسیاب باز فرستد و به تورانیان اطلاع دهد که شاه ایران صلح و آشتی را نپذیرفته است ، خبر به افراسیاب رسید و اندوهگین گشت پس از پیران مشورت خواست تا چاره اندیشی کند ….
پیران گفت : خودت میدانی که چون سیاوش دیگر از مادر زاده نمی شود ، او را نزد خود بپذیر و یکی از دخترانت را به او بده….
افراسیاب سخنان پیران را پسندید، پس نامه ای مهربانانه به سیاوش نوشت و با او همدردی کرد سپس نامه را با هدیه های بسیار به دست زنگه شاوران داد تا نزد سیاوش ببرد …
سیاوش پس از شنیدن سخنان زنگه شاوران هم شاد گشت و هم غمگین زیرا اکنون پناهی داشت اما پناهش دشمن بود و اینجا با این بیت رو به رو می شویم :
《که دشمن همی دوست بایست کرد
ز آتش کجا بر دمد باد سرد》
از آتش باد سرد نمی وزد یقینا و باد سرد ضد آتش سوزنده است و با هم جمع نمی گردد، شاید بتوان گفت که مصرع دوم بیت حکم و مصداقی برای مصرع اول است یعنی همان آرایه ای که در ادبیات از آن با عنوان “اسلوب معادله” یاد می شود، یعنی شاعر دو مصرع را به گونه ای می سراید که اگر جای دو مصرع عوض شود در مفهوم آن خللی ایجاد نمی شود ، این آرایه بر پایه تشبیه استوار است ، در بیت مورد نظر نیز سیاوش میگوید که اکنون باید دشمن را چون دوست بدانم اما باد سرد از آتش نمی وزد ، یعنی دوست انگاشتن دشمن کاری بیهوده و نشدنی است چون همان باد سرد از آتش وزیدن که کاری غیر ممکن است و هرگز انجام نمی گیرد.
این جمع نشدن تضاد ها که اشاره به کار نشدنی و محال دارد، در ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است مثل آب و آتش یا گرگ و گوسفند بودن و یا ترکیب های کنایی مثل : نرود میخ آهنین در سنگ نیز اشاره به کاری محال و نشدنی دارد.
امیدوارم هرگز کاری نکنید که چون باد سرد از آتش دمیدن باشد .
در پناه خرد
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.