آل

نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : آل

نام فعلی مکان جغرافیایی :  روستای آل در شهرستان طوس مشهد

نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:

شرح مکان جغرافیایی:

ال: نام دژی در ولایت طوس بوده است که خرابه های آن هم اینک در جوار روستای نوساز آل در فاصله تقریبا پنجاه کیلومتری شمال غرب شهر مشهد دیده می شود. در نامه یزدگرد سوم به کنارنگ طوس از آن به عنوان یکی از دژهای آمن این ولایت یاد شده است، اما اغلب کاتبان شاهنامه، به سبب نا آشنایی با این نام آن را به صورت مغشوش ضبط کرده اند. ثعالبی مرغنی در تاریخ غرر السیر صراحتا از این دو به نام حصن آل یاد کرده است (ثعالبی مرغنی، ۱۹۶۳، ص ۷۴۳)، اما در ترجمه فارسی به جای حصن آل نوشته اند«دزی دورافتاده»(همان، ۱۳۷۲، ص ۴۱۴). بنا بر نظر ولف آلمانی آل «محلی محکم در خراسان» بوده است.

آل مشرف است بر گذرگاهی حساس واقع در دره کارده، که شهر طابران طوس را به دژ کلات وصل می کند، و تنها قلعه در ایران کنونی است که به این نام شهرت دارد. سفال های پراکنده در ویرانه های قلعه آل هم نشان می دهد که این قلعه از دوره هخامنشی محل سکونت بوده است (سیدی، ۱۳۷۸، ص ۱۲۵). بنابراین، تردیدی نمی ماند که غرض از آل شاهنامه همین آل طوس است.

قلعه آل اهمیتی استراتژیک داشته است، زیرا بر کوهی مشرف بر دره کارده قرار دارد و از آنجا کاملا می توان گذر سپاهیان را از این دره تحت نظر گرفت. به همین سبب، از دیرباز در آنجا دژی وجود داشته است. از نامه یزدگرد چنین برمی آید که او قصد داشته ذخایر خود را به آل و دژهای مجاور آن بفرستد. قلعه آل به تنهایی چنین ظرفیتی نداشته است، اما در جوار آن کوهی بسیار بلند و صعب العبور وجود دارد که بالای آن صاف و وسیع است و دست کم از دوره تیموری تا صفوی محل نگهداری گنجینه های تیموریان و دیگر حکام بوده و به قلعه عماد برگرفته از آیه «ارم ذات العماد» شهرت داشته است (سیدی، همان)، محتمل است که غرض یزدگرد از آل در اصل آن قلعه و نیز قلعه عماد بوده باشد، نه فقط قلعه استراتژیک آل.