غر

نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : غُر

نام فعلی مکان جغرافیایی :  گرجستان کنونی

نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:  غر ، غز، گر، جر

شرح مکان جغرافیایی:

غر این نام که در چاپ‌ های مختلف شاهنامه مغشوش و در سه بیت آمده صورتی است از نام سرزمین گرجستان کنونی که در اصل باید ،غرچه غرجه و یا گرجه به معنی منطقه کوهستانی باشد چرا که در متون قرون آغازین اسلامی آنجا را گرزیان و جرزان نوشته اند که بعد به گرجستان شهرت یافته است.

مؤلف فارسی زبان کتاب حدود العالم در نیمه دوم سدۀ چهارم سه بار از ولایت گرجستان نام برده و آن را گرزیان خوانده است. بار اول در معرفی دریای سیاه کنونی می نویسد و دیگر دریای گرزیان است او را دریای بنطس خوانند و حد مشرق او حدود الان است که غرض از الان همان اران یا الران یعنی قسمت عمده جمهوری آذربایجان است

توضیحات مفصل مینورسکی در حاشیه همان صفحه مطالب مؤلف را روشن تر کرده است. ابن خردادبه ذیل معرفی ارمنیه می نویسد: «ارمنیۀ دوم شامل جرزان (گرزان) و صغدبیل و دروازه فیروز قباد و لکزاست»  که غرضش از ارمنیۀ دوم همان حدود اران یا الان است» بار دیگر یادآور می شود که «نواحی اران و جرزان و… در سرزمین خزر قرار دارد. دیگر بار هم میگوید که انوشیروان به سرزمین جرزان شهر صغدبیل را بنا کرد و در آنجا قصری بنا نمود و آن را باب فیروز قباد نامید.

همان جا با توجه به این که «گر» و «غر» در فارسی باستان به معنی کوه است و عمدۀ اراضی گرجستان را هم کوه تشکیل می دهد، نام «غر» یا «گر» و «گرجستان» برای این سرزمین طبیعی است اما چون اعراب حرف «گ» نداشته اند «غر» یا جر خواندن آن سرزمین برای ایشان راحت تر بوده است از این رو ظاهراً راویان شاهنامه ابومنصوری هم به تبعیت از عرف زمان خود آن سرزمین را غر خوانده اند در حالی که میبینیم مؤلف حدود العالم به تبعیت از دیگر ایرانیان و فارسی زبانان آنجا را گر و مردمانش را گرز و گرزیان میخواند در همان زمان قسمت های کوهستانی میانۀ کشور کنونی افغانستان را غور و غرجستان و یا غرچستان میخوانده اند چنان که در شاهنامه ضمن همان جنگ یازده رخ و نامۀ پیران ویسه به گودرز یکی از ولایات مرزی ایران و توران در غرچگان از بر و بوم توست خوانده شده که صحیح آن باید در غرچگان تا در بوم بست» باشد و غرض آن است که از مرز غرجستان در جنوب مرورود تا کنار شهر بست در جنوب کوه های غور از آن شما باشد.

غرچگان سبب این که از گرجستان به صورت «در» یا آن در هم نام برده شده آن است که ولایت گرجستان از سوی رخنه های رشته کوه قفقاز یا قاف در شمال و نیز دریای سیاه یا گرزیان در غرب آسیب پذیر بوده لذا نقطهای مرزی و ثغر تلقی می شده است.