ضرب المثل های شاهنامه – بخش صد و سی و دوم – آب زیر کاه بودن

ضرب المثل ( دستانزد ) : آب زیر کاه بودن

توضیحات ضرب المثل :

درود و پگاهان به خیر و شادی
باز یکی دیگر از ابیات زیبای شاهنامه را که اکنون جنبه ضرب المثل و دستانزدی دارد را با هم مرور خواهیم کرد. ..

بر می گردیم به ابتدای داستان سیاوش، طبق چاپ مسکو در بخش سوم این داستان آمده است :
کاوس از هیربد می خواهد که نزد سیاوش برود و او را آماده رفتن به مشکوی شاه کند ..
صبح روز بعد فرا رسید و سیاوش با هیربد آماده رفتن به مشکوی شد ، پس از زر افشانی و بزم و شادی سیاوش وارد حرمسرا شد و چشم سودابه همین که به او افتاد نزدش شتافت و اورا در آغوش گرفت و بوسید. ..
سیاوش متوجه رفتار سودابه شد، خود را از وی جدا کرد به سمت خواهران رفت پس از وداع با خواهران از شبستان بیرون شد …
روز بعد کاوس و سیاوش باهم سخن گفتند و کاووس به وی گفت که اگر آرزویی داری بگو، سپس از ازدواج وی و فرزندش که در آینده جانشین وی خواهد شد، سخن گفت ….
سیاوش که متوجه نیرنگ سودابه گشته بود گفت : هرکسی را که تو برایم انتخاب کنی من نیز او را قبول دارم اما این سخنان را به سودابه نگو و مرا نیز به شبستان نفرست …
کاوس از شنیدن سخنان او خندید :
《ز گفت سیاوش بخندید شاه
نه آگاه بد ز آب در زیر کاه …》

روی سخن با لت دوم این بیت است : آب زیر کاه بودن کنایه از نیرنگ کردن و با خدعه به هدف خود رسیدن، یعنی دسیسه ای که پنهانی پرورده شود و به زودی آشکار گردد که در این بیت کنایه از سودابه است که با نیرنگ و حیله قصد دارد به هدف شوم خود برسد، کسی که به ظاهر ساده و آرام اما در باطن موذی است، کنایه از افرادی است که با نیرنگ و خدعه و موذی گری که البته دربرخی مواقع زرنگی خوانده می شود و شاید در نظر برخی خوشایند و هوشمندانه هم به نظر برسد، کاری می کنند که ضرر بزرگی به یک گروه می رسد. به عبارتی این طور افراد کسانی هستند که اعمال ریاکارانه بسیار دارند و شاید بتوان قرابت معنایی آن را در ضرب المثل «از پشت خنجرزدن» پیدا کرد….

این دستانزد در ادبیات فارسی بسیار به کار رفته چون :

خطر در آب زیر کاه بیش از بحر میباشد
من از همواری این خلق ناهموار میترسم
(صائب تبریزی)

او به زیر کاه آب خفته‌ست
پا منه گستاخ ور نی رفت سر
(مولوی)

هش دار که آب زیر کاه است
بحری است که زیر که به جوش است
(مولوی)

ما آب قلزمیم نهان گشته زیر کاه
یا آفتاب تن زده اندر ستاره‌ایم
(مولوی)

همچو آبی می‌روی در زیر کاه
آب حیوانی به بستان می‌روی
(مولوی)

می‌شدند این هر دو تا نزدیک چاه
اینت خرگوشی چو آبی زیر کاه
(مولوی)

رقعه پنهان کرد و ننمود آن به شاه
کو منافق بود و آبی زیر کاه
(مولوی)

با مهان آب زیر کاه مباش
تات بی آب تر ز که نکنند
(سنایی)

باده کم خور خرد به باد مده
خویش را یاد او به یاد مده
گرچه غمسوز و غصه کاه است او
ز او برم ، آب زیر کاه است او
(اوحدی)

امیدوارم هرگز آب زیر کاه نباشید که البته از دوستدار حکیم نیز جز این انتظار نمی رود. ..

این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.