ضرب المثل ( دستانزد ) : دست بردن به چاشت پیش از شام خوردن
توضیحات ضرب المثل :
درود بر دوستان و همراهان عزیز
پگاه به خیر و شادی
باز آدینه فرا رسید و با یکی دیگر از ابیات زیبای شاهنامه در خدمت شما دوستان عزیز هستیم
سری می زنیم به داستان فریدون، آنجا که سلم و تور از بخش کردن پدر نا راضی هستند و فرستاده ای می فرستند ….
فریدون که از هر کسی بهتر فرزندان خود را می شناخت ، ایرج را فراخواند و از دشمنی دو برادر او را آگاه کرد ، فریدون گفت : آنها تا زمانی برادرت هستند که تو تاج بر سر داری اگر روزی گرفتار شوی به بالین نخواهند آمد.
شایسته است که تو دست به کار شوی :
گرت سر به کارست بپسیچ کار
در گنج بگشای و بر بند بار
《تو گر چاشت را دست یازی به جام
و گر نه خورند ای پسر بر تو شام》
روی سخن ما با بیت دوم است :
یعنی تو برای چاشت کردن به جام دست ببر پیش از آنکه آنها بر تو شام خورند (کار تو را تمام کنند)
مفهوم کنایی شام خوردن بر کسی چنین است :
به دیگری مهلت ندادن و پیشی گرفتن از دیگری که موجب کامیابی و پیروزی گردد…
کار را تمام کردن پیش از آنکه دشمن دست به کار شود
تاختن نابهنگام یا شبیخون بر دشمن
اما اینجا سخن از چاشت کردن نیز هست و چاشت به معنی صبحانه و وعده اول روز
پس اگر کسی بر چاشت دست یازد یعنی تمام کار ها را انجام داده و زود تر اقدام کرده اما شام خوردن پس از چاشت می باشد و به معنی دیر اقدام کردن
پس مفهوم بیت چنین می باشد :
قبل از آنکه کار تو را بسازند و بر تو پیروز شوند تو چنان پیشی بگیر که قبل اقدام آنان تو کار هایت تمام شده و پیروز شده باشی
اینجا نیز فریدون به ایرج می گوید تو زودتر پیش قدم شو و کار ها را بساز پیش از آنکه آنها کاری انجام دهند و بر تو پیروز شوند.
این دستانزد در پند و اندرز های زیادی کاربرد دارد چنانچه در آثار دیگر شاعران و نویسندگان بزرگ نیز دیده می‌شود :
خواجه رفت از جهان چه تن زده اید
به جهان شور و فتنه در فگنید
هین! که ایام شام خورد بر او
سنگ در شیشه سحر فگنید
(مجیرالدین بیلقانی)
چون در کارزار باشی آنجا سستی و درنگ شرط نباشد چنانچه تا خصم تو بر تو شام خورد تو بر او چاشت خورده نباشی
(عنصر المعالی)
چو برتو دهر به آفات خویش چاشت کند
ترا به صبر بر او قصد شام باید کرد.
(ناصرخسرو)
چون چاشت کند بخویشتن پیوست
تو ساخته باش کار شامش را.
(ناصرخسرو)
چون با پدرت چاشت خورد گیتی
ناچار خورد با تو ای پسر شام
(ناصرخسرو)
امیدوارم همیشه بر دشمنان خود دست به چاشت برید پیش از آنکه بر شما شام خورند .
در پناه یزدان
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.