ضرب المثل ( دستانزد ) : از چوب شیز عاج جستن و از بید سرخ یاقوت طلب داشتن
توضیحات ضرب المثل : درود بر دوستان و یاران جان باز آدینه فرا رسید و باز با یکی دیگر از ابیات شاهنامه در خدمت شما هستیم. دستانزدی که امروز برای شما گزین کرده‌ایم از بخش سی هفتم پادشاهی خسرو پرویز است ، وقتی از بازگشت خسروپرویز آگاهی می یابد دستور می دهد نامه ای به دلاوران سپاه او بنویسند.
در ادامه از نژاد ساسانیان می گوید :
کسی کونشاید به پیوند خویش – هوا برگزیند زفرزند خویش
به بیگانگان هم نشاید بنیز – ((نجوید کسی عاج از چوب شیز))
به ساسانیان ،تا،ندارید امید – ((مجویید یاقوت از سرخ بید))
تا در اینجا شبه جمله است و به معنی هان بدان و هش دار. این دو دستانزد به یک معنی است . عاج نماد سپیدی است .در صورتی که شیز که به معنی آبنوس نیز آمده نماد تیرگی است.سرخ بید اگر چه سرخ رنگ است اما یاقوت به بار نمی آورد . مفهوم کلی این دو بیت انتظار خوبی از کسی داشتن است که خوبی از وی بر نمی آید، کاری بیهوده است.
بهرام به سرداران و لشکریان ایرانی پیام می فرستد که اگر از دودمان ساسانی چشم داشت نیکی و نیکوی دارید بدانید که بدان می ماند که شما از چوب آبنوس توقع داشته باشید چون عاج فیل سفید بنماید یا از بیدِسرخ انتظار یاقوت بار آوردن را داشته باشید ، که امری محال و ناشدنی است.باز دراین ابیات به مطلبی دیگر اشاره می شود که کسی که به اطرافیان و خاندان خود توجه نمی کند و به آنان ستم روا می دارد شما چگونه توقع لطف و کرم و جوانمردی از او دارید .
در ادبیات فارسی و گفتار محاوره نیز دستانزد هایی که همین مفهوم را داشته باشد، فراوان است، چند دستانزد نزدیک به این را می آورم :
هر گردی گردو نیست.
جوال سیاه سفید نمی شود.
از دوزخ باد خنک برنمی خیزد.
بوریا باف اگر چه بافنده است نبرندش به کارگاه حریر
تمامی این دستانزد ها مفهومی چون مفهوم همان دو بیت دارد ….
انتظار گردو بودن از هر گردی ای
انتظار سفید شدن کیسه سیاه
انتظار باد خنک از دوزخ
بوریا بافی که انتظار دارد به حریر بافی برود صرفا بخاطر اینکه او هم بافنده است ، انتظار روا و شایسته ای نیست تمامی این دستانزد ها به نژاد و جنس هم اشاره دارد. سرخ بید نوعی درخت است و یاقوت سنگی گرانبها. این نسبت در سایر دستانزد ها هم به همین صورت است، چوب شیز کجا و عاج سفید کجا.بوریا بافی کجا و حریر بافی کجا . پس اگر انتظاری از چیزی داریم به نژاد و اصل آن چیز هم توجه کنیم که از جنس آن بر می آید یا خیر ؟ و اینجاست که تک تک ابیات شاهنامه برای ما پند و آموزه ای به همراه دارند ، اگر بخواهیم، اگر بپذیریم و به کار گیریم.
سپاس فراوان از پهلوان پرمون عزیز بابت تهیه این دستانزد زیبا
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.