نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ایتاش
نام فعلی مکان جغرافیایی : اتباش در میان دو شهر اوزگند و کاشغر
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
ایتاش: از این محل یا خرده ولایت سه بار در داستان گشتاسپ با ارجاسپ به این صورت یاد شده است:
که این گر بماند زمانی چنین نه ایتاش ماند نه خلخ ته چین…
به ایتاش و خلخستان برگذر بکش هر که یابی به کین پدر…
نه ارجاسب مانم نه ایتاش و چین نه کهرم نه خلخ نه توران زمین
این نام در همه نسخه های خطی شاهنامه به صورت ایتاش» نیامده و نباید هم در اصل ایتاش» بوده باشد، بلکه محتملأ «اثباش» است. تعدد اسامی در نسخه های مختلف زیاد می باشد مانند الیاس، ارجاسب، بیکند، آماس، تاتار، خاقان، توران، آیاس و … همین امر هم باعث شده که استاد دکتر خالقی ضبط «ایتاش» را با عدم اطمینان و با شک و تردید انتخاب کنند.
به هر روی، چنین جایی در ترکستان، منطقه بین ماوراء النهر و ترکستان شرقی با چین، نمی یابیم. آنچه هست کوه و شهری مهم به نام «اتباش» در جوار موطن ترکان خلخ، میان دو شهر اوزگند و کاشغر است که جغرافیدان های عرب (یا عرب زبان) آن را «اطباش» با «طباش» خوانده و نوشته اند؛ حالا هم قرقیزها، که اتباش در کشور آنهاست، آن را «اثباشی» می خوانند.
ابن خردادبه، که از جغرافی دانان ایرانی الاصل عرب زبان سده سوم هجری است، درباره این شهر می نویسد: «از شهر اوزگند(شهر خورتکین) تا عقبه (گردنه) یک روز راه است، از عقبه تا اطباش یک روز راه است؛ از اطباش تا نوشجان بالا(همان برسخان ترسخوان) مسافت شش روز راه است، که در آن راه آبادی ای نیست. اطباش شهری است در میان گردنه ای بلند و مرتفع که میان تبت و فرغانه… قرار دارد» (ابن خردادبه، ۱۳۷۰، ص ۲۵)، مقدسی هم در سده چهارم تقریبا همین اطلاعات را درباره اثباش (با املای طباش) به دست می دهد و می نویسد:«فاصله ها: از اخسیکت (در فرغانه ) تا قبا یک مرحله، سپس تا اوش یک مرحله، سپس تا اوزکند یک مرحله، سپس تا عقبه یک مرحله، سپس تا طباش یک مرحله، سپس تا برسخان بالا شش مرحله» (مقدسی، ۱۳۶۱، ج ۲، ص ۵۰۰) اتباش کوهی مرتفع و وسیع است. در شمال این کوه هم شهری به همین نام وجود دارد. کوه و شهر اتباش در استان تارین کشور قرقیزستان واقع است، که استانی است هم مرز با ولایت کاشغر، در ترکستان چین، واقع در جنوب غرب دریاچه مشهور ایسی کول، جایی که بیشتر خلخ ها در آن پراکنده و ساکن بوده اند. به سبب اهمیت این خرده ولایت و شهر ایتاش، ابوریحان بیرونی، دانشمند سده های ۴ و هء نیز در کتاب قانون مسعودی از شهر اتباش نام برده و به معرفی مختصرش پرداخته است مظاهری، ۱۳۷۲، جاده ابریشم، ص ۱۴۸). در داستان های «گشتاسپ با ارجاسپ» و«هفت خان اسفندیار» که از شهرها و ولایات و اقوام قلمرو ارجاسپا، ترک خلخ: یاد شده، تنها نام های خلخ، خلخستان، طراز ترسخوان (برسخان)، چگل، ایتاش (اتباش)، و روبین دژ را می بینیم، از این میان، تنها مورد آخر افسانه ای و اساطیری، و بقیه عینی و واقعی بوده اند و تاکنون هم با همین نام ها در کشور کوهستانی قرقیزستان برجا هستند. بنابراین، با اطمینان می توان گفت که ضبط ایتاش در شاهنامه نادرست، و صحیح آن اتباش است. این شهر در سرشماری سال ۲۰۰۹ میلادی ۴۹۲۸۳/ نفر جمعیت و ۳۵۴ ۱۵ کیلومتر مربع وسعت داشته است.