مغان

نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : مُغان

نام فعلی مکان جغرافیایی :  شهری باستان در اطراف سمنان

نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:

شرح مکان جغرافیایی:

مُغان: در آغاز داستان کیقباد، که افراسیاب برای دومین بار به ایران لشکر می کشد و تا رودری یا خوار ری پیش آمد اما شکست خورد و به توران بازگشت، آمده است:

برفتند ترکان زپیش مغان          کشیدند لشکر سوی دامغان

مصححان مسکو این «مغان» را جا تلقی کرده و در فهرست اعلام هم آورده اند، اما خالقی آن را به جایی خاص بلکه «عامه مردم ایران» دانسته و درباره آن نوشته است: «مغان جمع مغ، کنایه از ایرانیان” است (۰ منوچهر ۸۳۶). احتمال این که نام محل باشد، مثلا دشت” “مغان، چندان زیاد نیست» (یادداشت های شاهنامه، بخش یکم، ص ۳۸۰) اولا در داستان منوچهر از «مغ» ظاهرا به عنوان گروهی روحانی نام برده شده است نه مطلق مردم ایران، چون مهراب کابلی، از اعقاب ضحاک، در مخالفت با ازدواج دخترش با یک پهلوان و سالار ایرانی گوید:

گر از دشت قحطان سگ مارگیر شود مغ ببایدش گشتن به تیر

آقای دکتر خالقی بیت را چنین معنی کرده است: «خواست از دشت قحطان سرزمین تازیان است، چه قحطان پدر یکی از قبایل عرب بود. [اما] مغ در اصل قومی از مادها بودند که مقام روحانیت را داشتند. در زبان فارسی مغ عموما به زرتشتیان و نگهبانان آتش گفته می شود. ولی در بیت ما، خواست عموم ایرانیان اند. در اینجا مهراب که از نژاد ضحاک تازی است، به نژاد و آیین خود می بالد و ایرانیان را خوار می شمارد و می گوید: اگر از سرزمین تازیان یک سگ مارگیر آیین ایرانیان را بپذیرد و مغ گردد باید او را به تیرکشت» (یادداشت های شاهنامه، بخش یکم، ص ۲۶۶). چنان که از توضیحات آقای خالقی هم برمی آید در این بیت «مغ» بیشتر بار معنوی و روحانی دارد، نه نژادی و ملی، بنابراین «مغ» را نمی توان سپاه ایرانیان در زمان کیقباد که هنوز ایرانیان دین زرتشتی را نپذیرفته و مغ نداشته اند، پنداشت.

اما این که «بعید است غرض از مغان همان دشت مغان در شمال غرب ایران کنونی) باشد» سخن درستی است. ولی از کجا معلوم که در حد فاصل ری و دامغان شهریا آبادی ای به نام «مغان» نبوده باشد، دست کم اکنون قریه ای باستانی به نام مغان در جوار شهر شاهرود یا بسطام با این مشخصات جغرافیایی وجود دارد: ۳۶°۲۲ عرض و ۵۷۵۴ طول، با ارتفاع ۱۳۲۰ متر از سطح دریا(پاپلی یزدی، ۱۳۶۷ ذیل «مغان شاهروده). این مغان البته در راه خوار یا رودری به توران، بعد از دامغان، واقع بوده نه قبل از آن، اما پیش ترها در محل شهر سمنان کنونی و بین خوار ری و دامغان آبادی ای به نام مغان وجود داشته که در دهه های اخیر کوشک مغان خوانده می شده است. در نتیجه، می توان مغان مذکور در شاهنامه را مغان سمنان دانست