منظومه های حماسی – بهمن نامه

 

نام منظومه : بهمن نامه

نویسنده یا سراینده :ایرانشاه (ایرانشان) بن ابی‌الخیر

تعداد ابیات : در حدود ۱۰۵۰۰ بیت است.

مربوط به سال : سال دقیق مشخص نیست اما احتمالا ۴۸۰ الی ۵۵۰ هجری قمری

درون مایه منظومه : بهمن نامه مجموعه اشعار مثنوی حماسی شامل حدودا ۱۰۵۰۰ بیت و به زبان فارسی است و موضوع آن بر تخت نشستن بهمن پسر اسفندیار، به‌ویژه لشکرکشی او به سیستان به کین‌خواهی پدرش، و جنگهای متعدد وی با خاندان زال است.

سایر توضیحات در مورد منظومه بهمن نامه  :

بَهْمَنْ‌نامه، منظومه‌ای پهلوانی که ایرانشاه (ایرانشان) بن ابی‌الخیر آن را براساس داستانهای کهن ایرانی در اواخر سدۀ ۵ ق یا اوایل سدۀ ۶ ق سروده، و  این منظومه را رحیم عفیفی براساس چند نسخۀ خطی تصحیح، و در ۱۳۷۰ ش با مقدمه‌ای مشروح چاپ کرده است. بهمن‌نامه مانند منظومه‌های دیگری از این دست، در بحر متقارب مثمن محذوف یا مقصور سروده شده است و براساس چاپ فعلی ۴۴۳‘۱۰ بیت دارد.

اهمیت بهمن‌نامه از لحاظ ادبی بیشتر مربوط به زبان فارسی و زنده نگاه‌داشتن یکی از داستانهای ایران باستان است. تلاش شاعر در حفظ زبان فارسی به‌خوبی آشکار است، به گونه‌ای که در ابیات این منظومه، بیش از ۳۰۰ واژۀ غیر فارسی، آن هم واژه‌های بسیار ساده، به کار نرفته است.

این منظومه شامل ۴ بخش است: بخش اول به برتخت‌نشستن بهمن با حضور بزرگان ایران ازجمله رستم و زال؛ ازدواج بهمن با کتایون، دختر شاه صور، با میانجیگری رستم؛ توطئۀ کتایون و لؤلؤ، غلام فاسق وی، علیه بهمن؛ جنگ بهمن با لؤلؤ و پیروزی بهمن با کمک پادشاه مصر؛ آگاهی‌یافتن بهمن از مرگ رستم؛ و سرانجام، تصمیم بهمن به جنگ علیه خاندان زال، اختصاص دارد. موضوع بخش دوم، لشکرکشی بهمن به سیستان است. او در مصاف با خاندان زال ۳ بار شکست می‌خورد و سرانجام در چهارمین رزم پیروز می‌شود؛ سپس زال را به اسارت می‌گیرد و فرامرز را دستگیر کرده، به دار می‌کشد.

موضوع بخش سوم رفتن بهمن به هند در تعقیب دختران رستم و اسیرکردن آنها ست. بخش چهارم به بازگشت بهمن از هند، آزادکردن زال و دختران رستم، جنگ برزین‌آذر با بهمن برای انتقام خون پدر، و سرانجام، گرفتارشدن بهمن در کام اژدها اختصاص دارد.
روایت ایرانشاه در سراسر منظومه، نسبت به بهمن جانب‌دارانه است.

ایرانشاه مانند دیگر شاعران حماسه‌سرای پس از فردوسی، به‌شدت تحت تأثیر شاهنامه است. او به غیر از تأثیراتی مانند توصیف میدان جنگ، به‌کارگیری مضامین مشابه، و تقلید از صور خیال به‌کاررفته در شاهنامه، در بسیاری از موارد یک مصراع یا یک بیت را عیناً یا با اندکی تغییر از شاهنامه نقل کرده است. البته در بهمن‌نامه توصیفات جالب توجهی نیز وجود دارد، مانند آنچه در وصف دختر شاه قنوج آورده است.