نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : کولجان
نام فعلی مکان جغرافیایی : کچا یا کچان در غرب کشور چین
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
کولجان( / کجا / کچا / کچان) به رغم این که نام ختن چندین بار در شاهنامه خصوصاً جنگ بزرگ آمده و عموماً در همۀ نسخه ها یکسان ضبط شده است، در یک مورد استثنایی نسخه ها در ضبط نام آن اتفاق ندارند و هر کدام صورتی از آن را ثبت کردهاند یکی از آن ضبط ها هم به صورت کولجان بوده که آقای خالقی گرچه آن را به حاشیه برده اما در فهرست نام جای ها گنجانده است کولجان که گمان میرود اصلش کوچان یا کچان باشد شهری در غرب ختن و متعلق به افراسیاب بوده است. زمانی که کیخسرو بهشت کنگ افراسیاب را متصرف شد و افراسیاب گریخت به کیخسرو خبر رسید که افراسیاب با حمایت خاقان چین لشکری فراهم آورده و قصد دارد که از ختن به سوی بهشت کنگ لشکر بکشد. در نتیجه کیخسرو هم از بهشت کنگ به سوی کولجان یا کچان حرکت کرد بعضی از نسخه های خطی در یک مورد به جای ختن ساده ضبط های متفاوتی را آورده اند ابیات مزبور چنین است:
پس آگاهی آمد ز چین و ختن از افراسیاب اندر آن انجمن
که فغفور چین با وی انباز گشت همه کشور چین بدو بازگشت
چو آن خواسته برگرفت از ختن کی لشکری شد بر او انجمن
چو برداشت افراسیاب از ختن سپاهی بیاورد لشکر شکن
ز چین سوی کیخسرو آورد روی پر از درد با لشکری کینه جوی
کاتبی نام ساده ای چون ختن را بدین صورتهایی که با اصل کاملاً متفاوت بوده در نمی آورده لذا اصل باید کلمه ای شبیه یکی از ضبط های فوق باشد. خوشبختانه نسخه بدلهای آقای خالقی سرنخ خوبی را به دست داده است وقتی در منابع به جست وجوی نامی مشابه در حدود ختن برمی آییم به کچان و کوجا برمی خوریم گردیزی که کورستان را هم به درستی معرفی کرده چند بار از شهر و ولایتی به نام کجا یا کچا در حد فاصل ترکستان تا چین نام برده و از جمله ذیل چین و راه های آن نوشته است
عطاملک جوینی هم دربارۀ گریز اونک خان از پیش چنگیز در آغاز کارش نوشته است که پسر اورنگ خان با جماعتی… بگریخت و بر راه بیش بالغ ارویحی یا سین کیانگ کنونی زد و از آنجا به حد ولایت کوجا درآمد و در کوهها بی برگ و نوا میگشت.
علامه قزوینی در پاورقی همین صفحه یادآور شده که در جامع التواریخ رشید الدین فضل الله هم در همین خبر کوچا آمده است. استاد مظاهری نوشته است کچای کهن در زبان ترکی – چینی افراسیاب نونگ اوی یعنی قلعه افراسیاب لقب می گیرد. بعد افزوده است که سون هدین در جنوب کچای کنونی (Koutcha) و گورستان چینی آن…. بر کناره «یارکند دریا» دو خرابه باستانی نشان می دهد قزل شهیری شهر سرخ موسوم به افراسیاب تونگ اوی شهر افراسیاب است و نه چندان دور از آن بنطاق شهیری قرار دارد که مردم کچا آن را افراسیاب نونگ شهری شهر افراسیاب مینامند.
با این توصیف ها محل شهر منسوب به افراسیاب در نزدیکی ،کچا بین کاشغر و ختن نزدیک دریای یارکند یا یا رقند قرار داشته است و نه بین ختن و چین
حیدر دوغلات نیز در سده نهم ضمن شرح تاریخ ترکستان در زمان شاهی بگ خان یا شیبک خان ،اوزبک از کچا نام برده است
با توجه به آنچه گذشت شهری به نام کجا یا کچا و کوچا و کچان بین کاشغر و ختن قرار داشته که وجود آن با نام افراسیاب آمیخته بوده است. بنابراین، آن «ختنی» که دکتر خالقی در متن شاهنامه آورده باید همین شهر کچا یا کچان بوده ،باشد که حالا کوتچا (Kotcha) خوانده میشود و در غرب کشور چین یا ترکستان چین کنار رود یارکند واقع است. البته شهری به نام کولجان هم در شمال غرب کچا یا کچان در حواشی رود ایلی وجود داشته که اکنون نام آن در نقشه های کشور چین در شمال غرب آن و نزدیک مرز کشور قزاقستان دیده میشود اما شهر مورد نظر شاهنامه باید در حدود شهر یارکند بوده باشد.