واژه‌نامه کوش نامه
آبنوس : چوبی سیاه رنگ و سخت و سنگین و گرانبها از درختی به همین نام
آختن : برآوردن
آس : آسیاب دستی
آمیغ : آمیخته و ممزوج
آهِرمن : اهریمن، دیو، مقابل یزدان
آهو : عیب، ناپسند
اَرزیز : ارزیر، قلع
اَرغنده : خشمگین، غضبناک
اِسپرغَم : گلها و ریاحین
افسر : تاج
انداخت : رای، تدبیر
انقاس : سیاهی‌ها، دوده‌ها
انگِشت : آتش زغال، چوب سوخته که سرد شده سیاه گشته باشد
اورمزد : اهورمزدا، نام خدای تعالی بفارسی قدیم
ایچ : هیچ
ایدر : اینجا، در اینجا
اینت : کلمه ٔ تحسین و تعجب به معنی زهی
بادسار : سبک سیر و رونده
بارداد : اذن داد، اجازه ٔ ورود داد
باره : دیوار و حصار قلعه و شهر را گویند
باره – بارگی : اسب
بازِجای : به جای نخست
(بازجای آمدن: مجازاً آرامش یافتن)
باژبان : خراج گیر
بافرین : درخور آفرین، لایق تحسین
بَتر : مخفف بدتر
بپسود : دست مالید، لمس کرد
بتوفید : غرید، به صدا درآمد، بجنبید
بخَست : مجروح شد، زخمی شد
بدرَگ : بدسرشت، بدطینت
برآهختن : برآهیختن، برکشیدن
بُرز : شکوه و عظمت
برگاشت : برگرداند
برگاشتند : برگرداندند
برگستوان : پوششی باشد که در روز جنگ پوشند و اسب را نیز پوشانند
بَرمایه : نام گاوی که فریدون را شیر داد
برنشاخت : نشاند، تعبیه کرد
برهمَن : در سانسکریت به معنی مطلق پیشوایان روحانی
بَرین : بلندترین و بالاترین
بَزان : وزنده، درحال وزیدن
بستَد : بستاند
بسیچ : ساختگی و آمادگی
بَقَم : نام چوبی که ازو رنگ سرخ حاصل شود
بگماز : شراب
بلَخش : معرب بدخش، لعل
بند زد : متصل کرد، به هم جفت کرد
بنشاخت : نشاند، تعبیه کرد
بُنه : بیخ و بنیاد هر چیز
بُنه : بار و اسباب
بور : اسب، سرخ قهوه ای
بهر : بخش
بیجاده : نوعی از یاقوت است
بی‌روی : بی دلیل، بی مورد
بیسراک : شتر جوان پرقوت
بیغاره : ملامت وسرزنش
بی مر : بی‌شمار، بی حد و حساب
بی هِمال : بی‌نظیر، بی‌انباز
پاداَفره : بادافره، مکافات بدی
پالهنگ : دوالی یا طنابی که بر گوشه ٔ لگام بندند
پتیاره : دشمنی، فتنه
پذیره : استقبال، پیشواز
پرستنده : پرستار، بنده
پرگَست : دورباد، مبادا
پرند : جامه ٔ ابریشمین بی نقش و ساده، حریر
پسود : دست مالید، لمس کرد
پشیز : پول ریزه ٔ کم ارز
پنجَه : مخفف پنجاه است
پوی پوی : تند تند و دوان دوان
پِی : پای
پِی : رد پا، قدم
پی‌خسته : پای‌خسته، لگدمال شده
پیرایه : آرایش و زیور
تاجوَر : شهریار، تاجدار
تارَک : فرق سر
تافته : برافروخته
تبیره : دهل، کوس، طبل و نقاره
تذَرو : مرغی است رنگین و نیکو
ترگ : کلاه خود
تریاک : پادزهر
تشویر : خجلت و شرمساری
تَف : حرارت، گرمی
تفت : باشتاب، تند
تگ : دویدن، تاختن
تموز : نام ماه اول تابستان
تن‌آسان : آسوده
تنگ : کم، نزدیک، دشوار
توش : تاب و طاقت و توانائی
تَهَمْ : بی همتا به بزرگی و قامت
تهمتن : قوی، نیرومد، شجاع
تیزویر : تیزهوش
جاثَلیق : قاضی ترسایان،مهتر ترسایان
جان گسِل : روح آزار، آنچه جان را گسسته سازد
جُلاب : معرب گلاب است
چَخید : کوشید، کوشش کرد
چکاچاک : آواز و صدای ضربت تیغ و شمشیر و گرز باشد که از پی هم زنند
چنبر : محیط دایره، هر چیز دایره مانند
حفده : خدمتکار، یاریگر
حمایِل : در گردن آویخته ، دوال شمشیر و آنچه در بر اندازند
حَمَل : صورت فلکی منطقه البروج
خاینده : بدندان نرم کننده را گویند
خایۀ زرّ : گلولۀ طلا
خدنگ : درختی است بسیار سخت که از چوب آن نیزه و تیر و زین اسب سازند
خرچنگ : یکی از بروج دوازده گانه ٔ فلک که برج چهارم و خانه ٔ ماه باشد
خرگاه : جا و محل وسیع
خستو : مُقر، معترف
خسته : مجروح ، زخم خورده
خشت : نوعی از سلاح جنگ
خُشنو : مخفف خشنود است که راضی و خوشحال باشد
خِفتان : نوعی از جبه و جامه ٔ روز جنگ
خلُّخ : شهر بزرگی است در خطای که مشک خوب از آنجا آورند
خلیده‌دل : مجروح دل، کنایه از دلشکست
خنگ : سفید (اسب سفید)
خوالیگر : طباخ، آشپز
خَوی : عرق
خوید : گندم و جوی را گویند که سبز شده باشد لیکن خوشه ٔ آن هنوز نرسیده باشد
خیم : خوی، طبیعت
دار و برد : گیرو دار و کَرّ و فَرّ
دَرای : درا، زنگ و جرس
دُرّاج : مرغی است رنگین مانند تذرو
درستر : درست تر
دِرع : جامه ای است که از زره آهنین بافته می شود
درفشان : براق، روشن
در نشاخت : نشاند، تعبیه کرد
دز : دژ، قلعه و حصار
دژم : اندوهگن و از غم فروپژمرده
دستگاه : قدرت و جمعیت و سامان و مال
دستورِ شاه : وزیر شاه
دل گسِل : دل شکن
دمان : خروشنده، فریادکننده از روی غضب
دمدمه : صدا و بانگ و آوا
دمندان : درلغت به معنی آتش ودوزخ
دَمه : کولاک، بوران، باد و برف و سرما
دنان : رفتار به نشاط و خرامان
دیهیم : تاجی که مخصوص پادشاهان است
ذَنَب : نام شکلی‌است در آسمان بصورت ماری بزرگ، یک‌طرفش را رأس گویند و طرف دیگر را ذنب
رامش : شادی و طرب، خوشی
راغ : دامن کوه
رحَل : جایگاه
رُخام : سنگ سپید و نرم، مرمر
رَکیب : رکاب
رکیب گران کردن : تند راندن مرکوب با استوار نشستن برآن
رویین دز : نام قلعه‌ای از ولایت توران
رَهی : غلام، چاکر
ریدَکان : غلام بچگان، پسرکان
ریمَن : مکار، کینه ور
زَفت : درشت و فربه
زنخ : چانه
زنخدان : چانه، زیر چانه
زندواف : مرغ خوش الحان
زوبین : ژوبین، نیزه ٔ‌کوچکی که سر آن دوشاخه بود
زوش : خشمگین و ترشروی
زی : سوی و طرف
زَیت : روغن، روغن زیتون
زینهار : پناه و امان
سان : رسم و عادت
ساو و باز : باج و خراج
سپنج : عاریت، خانه موقت
ستام : ساخت و یراق زین اسب مطلقاً
ستاره‌شُمَر : منجم و ستاره شناس
ستَنبه : چیزی زشت و کریه
سُرین : نشستنگاه آدمی
سُطرلاب : اسطرلاب، آلتی باشد از برنج که بدان ارتفاع آفتاب گیرند
سفت : تن سفید بود و نیکو، کتف، شانه
سگالش : فکر و اندیشه
سَلَب : جامه، پوشش
سلسبیل : خوشگوار
سِلیح : ابزار جنگ
سمند : اسب زردرنگ
سندان : آهنی ضخیم که فلزات و جز آن را بر آن نهند و با پتک کوبند
سوفار : دهان تیر که چله ٔ کمان را در آن بند کنند
سیماب : جیوه
سیم حلال : سیم خالص
شاید : از مصدر شایستن، لایق و درخور بودن
شایگانی : بسیار و بی پایان و تمام ناشدنی
شبگیر : صبح و سحرگاه
شتروار : شتربار، بار شتر
شخ : کوه
شرزه : خشمگین
شرنگ : زهر و سم
شرَه : حریص شدن در خوردن
شَمن : بت پرست
شوخ : بی حیا، دریده
شور : آشوب، آشفتگی
شولَک : اسب تیزرو
شنبلید : گلی باشد زردرنگ بشکل و قد مانند بهارنارنج
شَنگرف : گیاهی است خاردار و بر زمین چسبیده ، بیخی سطبر و سرخ دارد
شیف : خاری که در دنباله ٔ شاخه ٔ خرما برآید
صُحف : مخفف صُحُف، صحیفه
طلایه : پیش قراول، پیشرو لشکر
طوق : هرچه مدور بوده و گرد چیزی برآمده باشد
عبهر : خوش‌تن
عبیر : نوعی از خوشبوهای خشک که بر جامه پاشند
عَرّاده : آن آلتی باشد کوچکتر از منجنیق که بدان سنگ بر سر خصم اندازند
عَرَض : آنچه از مرض و غیره بر انسان عارض شود
عماری : آنچه بر پشت پیل نهند و در آن نشینند
عنان : افسار، دهانه، زمام
عَیّوق : ستاره ای است خرد روشن سرخ رنگ ، بطرف راست کهکشان که پیرو ثریا باشد
غالیه : بوی خوشی است مرکب از مشک و عنبر و جز آن سیاه رنگ که موی را به وی خضاب کنند
غُراب : زاغ
غُرم : میش کوهی
غَرو : نی میان‌تهی، نی
غریو : شور و فریاد
غریوان : نعره کنان
غُمر : ناآزموده ، ناشی
غُنده : جمع‌کرده و فراهم آمده
غَو : نعره، بانگ، فریاد
غیو : آواز و صدای بلند
فِتراک : تسمه و دوالی باشد که از پس و پیش زین اسب آویزند
فرَس : اسب تازی
فرسب : شاه تیر، تیر بزرگ
فرِّه : شأن و شوکت
فسطاط : خیمه و خرگاه بزرگ
فَش : پسوند تشبیه در آخر کلمات
فغفور : پادشاه چین را گویند هرکه باشد
فنَک : گونه ای روباه کوچک اندام که بنام روباه خالدار نیز موسوم است
فورَدین : فروردین
قاب قوسین : مقام قرب اسمائی (در اصطلاح عرفا)
قاع : زمین پست هموار
قاقُم : حیوان کوچکی است نظیر سمور
قصب : جامه ابریشمین
قوائم : چهار دست و پای ستور
کبَست : گیاهی است که همچون زهر سخت ناخوش باشد
کجا : که، گاهی بمعنی که موصول و ربط آید
کرا : هر که را
کرگ : کرگدن
کرّه نای : کرنای، شیپور، بوق
کَشّ : پهلو، سینه، خوش و نیک
کشکین : جوین، حاصل از جو
کفک افگن : صفت اسب و شتر و مانند آنها که کف بردهن می آورند
کنارنگ : والی، مرزبان
کِناغ : کرم ابریشم
کنده : صفت مفعولی از «کندن »، خندق
کوز : پشت دوتا و خمیده خواه از پیری و یا علتی دیگر
کِلک : هر نی میان خالی را گویندعموماً
کنام : آرامگاه و آشیانه ٔ آدمی و سایر حیوانات
کِهان : کوچکان، خردان
گاو-ماهی : حیوانی است در افسانه‌ها گویند کره ٔ‌ارض بر پشت او ایستاده
گاهِ بام : هنگام صبح، صبحگاه
گُربز : مکار، خبیث
گُرد : مبارز و دلاور
گُره : مخفف گروه به معنی جمع، دسته
گریغ : گریز
گسی کرد : گسیل کردن، فرستادن
گشن : انبوه، متراکم
گُشنی : جفت شدن حیوانات با هم
گنجور : خزانه‌دار
گُندآوران : مرد مردانه، مردم شجاع و دلاور
گَو : شجاع و دلیر و پرقوت
گیهان‌خدیو : خداوند جهان
لامحال : ناچار، ناگریز
مارفش : مانند مار
مأجوج : نام سرزمین تاتار
مُردری : مرده ریگ، میراث
مَرغْوا : فال بد و نفرین، بدخواهی
مُستی : گله کردن، شکوِه
مشعله : لشکری پراکنده
مُشکوی : بتخانه
مَغاک : گودال، حفره
مِغفر : خود و کلاه آهنین
مُل : شراب انگوری
منوچهر : بهشت روی
مِهان : بزرگان
مِیسره : سمت چپ
مِیمنه : سمت راست
مهراج : نام عامی است برای پادشاهان هندوستان
مِهین : بزرگتر
ناپسود : نابسود، هر چیز که دست زده و دست خورده نشده باشد،
ناوَرد : نبرد، ستیز
ناوَک : تیر خرد و کوچک
ناهار : ناخورده، چیز نخورده،
نبَرده : شجاع، دلیر، دلاور
نبَهره : قلب، ناسره
نژند : اندوهگین
نستَد : نستاند، نگرفت
نفیر : ناله
نَوان : جنبان، لرزان
نوئین : امیر اعظم، سردار
نوبی : اهل سرزمین نوبه
نوز : مخفف هنوز
نوشاد : نام شهری است به خوبرویان منسوب
نوند : اسب، مرکوب تندرو
نیارِست : نتوانست
نیران : جهنم، دوزخ
نیسان : نام ماه هفتم است از ماههای رومیان، ماه دوم بهار
نیو : مرد دلیر و مردانه
ورنا : برنا، جوان
هامون : دشت و صحرا
هرمز فورَدین : روز اول ماه فروردین
هرمزد : نام روز اول هر ماه شمسی
هزَبر : شیر
هَزمان : مخفف هر زمان، هر دم و هر ساعت
هزیمت : شکست، عقب‌نشینی
هِشده : هژده، هشتده
هَشومند : هوشمند
هُشیوار : خردمند و عاقل و هشیار
همال : قرین و همتا و شریک
هور : خورشید
هیَم : سرگشته و شیفته شدن از عشق و رفتن بغیر اراده و مراد
هَیون : شتر بزرگ
یأجوج : به عقیده برخی از مورخان ارمنی سرزمینی در ارمنستان بوده است
یافه : هرزه و بیهوده
یک مرده : به اندازه یک مرد
یله : رها کرده شده، رها کرده