در تکمیل معانی واژه ها و عبارت های این بخش، از منابع زیر استفاده شده است :
- لغتنامه دهخدا اثر علی‌اکبر دهخدا
- کتاب معجم شاهنامه اثر محمد بن رضا بن محمد علوی توسی
- کتاب واژه‌نامه شاهنامه اثر استاد جلال خالقی مطلق
- وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم : لینک وب سایت
- وب سایت و لغت نامه آنلاین آبادیس : لینک وب سایت
* سپاس ویژه از تیم اجرایی وب سایت و پادکست شاهنامه بخوانیم، اگر الگوی اولیه و ایجاد لیستی از واژه ها که نیازمند معنی بود توسط این تیم ایجاد نشده بود، شاید راه اندازی این بخش در ویکی شاهنامه ماه ها به طول می انجامید.
از برابر : روبه‌رو
از بلنداختران یادگار : یادگارِ بزرگان
ازبر : بالا
افسر : تاج
انجمن : جمع، سپاه
انجمن : جمع؛ اشاره به جمعِ مردم، در این‌دنیا یا در آخرت
اندر کنار گرفتن : در آغوش گرفتن
اندرآشفتن : آشفتن؛ خشمگین شدن
اندرکشیدن : کشیدن
آراستن : آماده کردن، زینت دادن
آرامگاه : جای آرامش، خانه
آفرین خواندن : ستودن
آلوده : آغشته کرده
آواز : آوا، صدا
آوردگاه : میدانِ جنگ
آهو : عیب، نقصان
بُدند : بودند
بُن : ته
باخروش : فریادمند
بادِ سرد : آه، افسوس
باده : شراب
بارگاه : دربار
باز و شاهین : پرندگانی شکاری
بالا : اندام
باهو : چوبِ کلفت و این‌جا تخته و الوار
ببر : لباسِ جنگِ مخصوصِ رستم
بت‌پرست : کافر، دشمن
بد : بدی
بداختر : بدبخت؛ این‌جا اشاره به شغاد
بداندیش : بدخواه، بدخیال
بدخواه : دشمن
بدخوی : بدخویی
بددین : بدآیین
بدگوهر : بدذات، بداصل
بدگهر : بدنژاد
بر : تن، نزدیک، میوه، حاصل ، سینه
بر دستِ : بر کنارِ دستِ
برابر : روبه‌رو، کنارِ هم
برابر شدن : هم‌فکر و موافق شدن
برآسودن : آسوده و خلاص شدن
برآشفتن : خشمگین شدن
برآمدن : بلند شدن
برآوردن : بیرون، بالا کشیدن
برآهیختن : بیرون کشیدن، درآوردن
برتران : اشاره به شهریاران و بزرگان و سواران
برزبالا : اندامِ تنومند و بلند
برکشیدن : بالا کشیدن
برمنش : والامنش
بزم : جشن، خوشی
بسی : بسیار
بنِ نارون : نارون‌بن؛ درختِ نارون
بنفرین : نفرین‌شده، ناخجسته
بوی یافت : بو(ی مرگ یا فریب) حس کرد
به‌جای آوردن : آوردن به محل
به‌چیزی نیرزیدن : بی‌ارزش بودن
به‌دام آوردن : اسیر کردن
بهر : بهره، نصیب
به‌زار : به‌خواری
به‌سر شدن : تمام شدن
به‌شانه زدن : شانه زدن
به‌شور آمدن : به‌وجد و هیجان آمدن
به‌کردارِ : مانندِ
به‌نامِ : تقدیم به
به‌هم برزدن : زیرورو کردن
به‌هنگامِ خواب : شب
بهی : بهروزی
بی‌آرام : بی‌قرار، ناآرام
بیداردل : آگاه، هوشیار، کاربلد
بیهشی : ناهوشیاری
پُرخروش شدن : به‌جوش برآمدن؛ نالان شدن
پاسخ آوردن : پاسخ دادن
پذیره شدن : به‌استقبال رفتن
پرخاشجوی : جنگجو
پرستنده : خدمتگزار
پرسیدن : احوال‌پرسی کردن
پرگُداز : سوزان، نالان
پرهیز : دوری، احتیاط
پسندیده : عالی، درخور
پلید : ناپاک
پور : پسر
پوینده : دوان
پیچ : خمِ کمان
پیش : قبل یا برابر
پیکر : بدنه
پیلتن : دارای تنی تنومند چون فیل
تاج‌وتخت : کنایه از پادشاهی
تار : تاریک
تارک : فرق سر؛ سر
تخت : صاف
تخمه : نژاد
ترکش : تیردان
تفتن : شتافتن
تگاور : بادپا، تیزپا
تنگ‌دل : دلتنگ، ناراخت
تیز : چابک، تند
تیغ : شمشیر، نیزه
تیمار : غم، نگرانی
جُستن : دنبالِ چیزی گشتن؛ پیدا کردن
جامه : زیرانداز، تشک
جای نشست : نشستنگه
جایگاهِ بلند : جای و موقعیت و مقامِ عالی
جایگه : جا
جشنگاه : مجلسِ جشن و بزم
جفاپبشه : ستمکار
جنگ ساختن : بهانه گرفتن، پیِ جنگ و ستیز بودن
جنگی : دلیر
جهان‌بین : جهاندیده، باتجربه
جهانگیر : کشورگشا، جاه‌طلب، پهلوانِ بزرگ
چاره : نیرنگ
چاره‌جوی : نیرنگ‌باز
چاک : پاره‌پاره، تکه‌تکه
چاکر : خدمتکار
چاهِ چندی : چند چاه
چاهسار : سرِ چاه
چرخ : کمانی با قابلیتِ پرتابِ تیرهای متعددِ پشتِ‌هم
چشم داشتن : انتظار داشتن
چنان هم : هم‌چنان، به‌همان‌ترتیب
چندی : چند
حربه : نیزه
حربه : سلاح؛ نیزه، سرنیزه، خنجر
خاکِ سیه : زمین
خاور : غرب یا شرق
خرم : خوش
خروش : فریاد، طنین ، غوغا
خروشان : نالان
خسروی : شاهانه، عالی
خنک : خوشا
خوابنیدن : خواباندن
خوارمایه : ناچیز، خُرد، کوچک
خوان : سفره
خواندن : فرا خواندن
خواهشگر : خواهش‌کننده، شفاعت‌کننده
خورش ساختن : غذا آماده کردن
خون : خونابه، اشک
خویش : خویشاوند
دُرگر : درودگر؛ نجار
داد : عدل، انصاف ، عدالت
داد آوردن : به‌عدالت رفتار کردن
دادار : خداوند
دادگر : عادل
داشتن : نگه داشتن، بزرگ کردن
داغ : درد، ماتم
داغ‌دل : دل‌سوخته، جگرسوخته
دانش‌پذیر : هشیار، باتجربه
دخمه : گور
در : درگاه
در پرده : حرم، اندرونی
درخور : شایسته
درست : سالم
درویش : فقیر
دژم : خشمگین
دستان : نامِ پدرِ رستم و شغاد
دل برداشتن : دست کشیدن
دلارام : مایه‌ی آرامشِ دل
دل‌آرای : مایه‌ی آرایش و خوشیِ دل
دمان : شتابان
دو رخ : دو گونه؛ مجاز از صورت
دو روی : دوطرفِ جنگ
دودمان : خاندان
دوده : خاندان، خانواده
دیبا : ابریشم
دیدار : چهره
دیده : چشم
دیرتر : طولانی‌تر، بیش‌تر
دین : آیین، راه‌ورسم
دینار : سکه‌ی طلا
دیهیم : تاج
راز گشودن : آشکار کردنِ راز
رازدار : مَحرم، مشاور
رامشگر : نوازنده و خواننده
راندن : تاختن، رفتن
رای : چاره، نیرنگ ، خردمندی ، میل، قصد
رفتن : مردن
روان : جان، هوش
رود : ترانه، مایه، نغمه، آهنگ، ساز و نیز نامِ سازی خاص
روزِ چند : چند روز؛ مدتی
روزِ کسی را کوتاه کردن : کنایه از کشتنِ او
روز : روزگار
روز بر کسی کبود شدن : تیره‌وتار شدنِ روزگار؛ بدبخت شدن
روزگار : زمانه، عمر
روزگار شد : روزگار گذشت؛ طول کشید
روشن : زلال
روشن‌روان : هشیار
رومی‌پرند : ابریشمِ رومی
رویِ بخت تیره شدن : بدبخت شدن
رهنمونی : راهنمایی
ز بهرِ : به‌خاطرِ، به‌منظورِ
ز خواری : به‌خاطرِ تحقیر
زار : دریغ
زمان : مرگ
زمانه : روزگار
زوپین : نیزه، نیزه‌ی کوتاه
زیبا : زیبنده، شایسته
زیبادرخت : کنایه از رستمِ تنومند
زیج : ابزارِ ستاره‌شناسی
زینهار : امان، عذرخواهی
ژیان : خروشان
ساج : نامِ درختی‌ست محکم
ساختن : با هم تبانی کردن و نقشه کشیدن؛ چاره‌گری کردن
ساخته : آماده
ساز کردن : برگ‌ونوا دادن و ساختن
سال : سالخوردگی
سالار : فرماندار
سپنجی‌سرای : خانه‌ی موقت؛ کنایه از این‌دنیا
سپهدار : سپهسالار، فرماندار ، شاه
ستاره‌شمر : اختربین، طالع‌بین
ستاره‌شناس : طالع‌بین
ستدن : ستاندن
سترگ : تنومند
ستور : چارپا، اسب
سخت : محکم
سخن : حرف، گفتار، داستان
سر برآشوفتن : خشمگین شدن
سر فراختن : سرکشی کردن؛ جاه‌طلبی
سراسر : کاملاً، از هرجا
سران : بزرگان
سرای سپنج : خانه‌ی گذران؛ اشاره به این‌دنیا
سرد گفتن : ناسزا و بد گفتن
سرنگون : واژگون، سروته
سزد : شایسته است
سزیدن : شایسته بودن
سنان : سرنیزه
سوار : شهسوار
سور : جشن، مهمانی
شاره : سربند، دستار
شدن : رفتن
شدن : رفتن؛ درگذشتن
شگفتی : چیزِ عجیب
شمارِ سپهر گرفتن : طالع دیدن
شوُم : بدیمن
شوریده‌بخت : بدبخت
شهر : کشور، ناحیه
شیرگیر : اسیرکننده‌ی شیر؛ دلیر
شیز : آبنوس؛ درختی سیاه‌رنگ و سخت
عنبر : ماده‌ی خوشبو از شکمِ نهنگ
غرم : قوچ
غمی : غمگین
فر : شکوه و عظمت
فرجام : نهایت، سرانجام
فرخ : خجسته
فرخ‌نژاد : از نژادِ خجسته و بزرگ
فرمودن : دستور دادن
فگنده : افکنده، افتاده
قلبگاه : مرکزِ سپاه در آرایشِ جنگی
کار : ماجرا
کافور : ماده‌ی معدنیِ خوشبو
کافورگون : به‌رنگِ کافور؛ سفید
کام : خواسته، آرزو
کبود : تیره
کجا : که
کرّنای : شیپورِ جنگ
کردگار : آفریدگار
کردن : ساختن
کشیدن : رسیدن
کلاه : تاج
کمین ساختن : کمین کردن
کور کردن : پُر کردن، پنهان کردن
کوسِ رویین : طبلِ بزرگِ فلزی
کیانی : شاهانه
کیفر بردن : مجازات دیدن
کین : انتقام، جنگ
کین خواستن : جنگیدن، انتقام گرفتن ، انتقام‌جویی کردن
کیی : کیانی، شاهی
گُرد : دلیر
گُردی : دلیری
گُرم : اندوه، زحمت
گِرد کردن : جمع کردن
گِردگوی : گوی/کُره‌ی گرد
گام زدن : پیش رفتن
گاه : تخت، شاهی
گاه : تخت؛ حکومت
گذاشتن : رها کردن
گذر : جای عبور یا گذار، گذشتن
گران : سنگین، بزرگ
گراییدن : میل کردن، رفتن
گردن‌فراز : گردنکش، جنگی، دلیر
گردنکش : جنگی، دلیر
گرفته : اندودکرده
گزیده : برگزیده
گزیده‌سر : برگزیده، بزرگ، والامقام
گزین کردن : برگزیدن
گستردن : پراکندن، افشاندن
گستریدن : پهن کردن
گنجِ دینار : گنجی از سکه‌های طلا
گنج : گنجینه ، مال و ثروت
گنداور : دلیر، بزرگ
گو : پهلوان
گوهر : ذات
گوینده : خواننده
گیتی :
گیتی : دنیا
لشکر کشیدن : لشگرکشی کردن، لشگر بردن
ماندن : برجا گذاشتن ، باقی بودن
مردِ خرد : خردمند
مردی : مردانگی، شجاعت
مرز : شهر، کشور
مشک : ماده‌ای خوشبو از شکمِ آهو
مطبخ : آشپزخانه
مگر : باشد که
موزه : کفش
مونس : دمخور، همدم
مه : نه؛ شکلِ دعاییِ «نباشد»، «مرگ بر او»
مهان : بزرگان، فرزانگان
مهتر : بزرگ
مهتر : بزرگ؛ فرماندار، حاکم
مهر داشتن با کسی : مهربان بودن با او
مهی : بزرگی
ناب : خالص
ناپاک : بد، خطرناک
ناپاک‌رای : بدخیال
ناجوانمرد : ناجوانمردانه، ناسزا
ناسزا خواندن : ناسزا گفتن
ناکس : ناجوانمرد
نام آوردن : مفتخر و بلندآوازه شدن
نامبردار : نامدار، بزرگ
نامدار : بزرگ، معروف ، مشهور، سر شناس
نان : خوراک
نبد : نبود
نثار : بهره
نخچیر : شکار
نخچیرگاه : شکارگاه
نرد : تنه‌ی درخت
نره‌شیر : شیرِ تنومند
نغز : خوش، خوب، زیبا، ظریف
نگاه کردن : بررسی و انتخاب کردن
نگریستن : نظر/دقت کردن، برانداز کردن
نم : اشک
نماینده : نشان‌دهنده، راهنما
نواختن : مهربانی کردن
نهان : پنهانی، در خلوت
نهان گشتن : دور ماندن یا کهنه شدن
نیران : غیرِ ایران
نیرنگ‌ساز : چاره‌گر
نیرو گرفتن : توانا و مسلط شدن
نیز : باز هم ، اصلا
نیکبخت : خوش‌بخت
نیکوی : نیکویی، خوبی
هم : همچنین
همال : همتا، جفت
همان : همین‌طور، همچنین ، به‌همان‌ترتیب، همچنین
همان‌گه : همان‌زمان، به‌محضِ این که
همراه : هم‌مسیر، همتا
هندی‌درای : زنگِ هندی
هنرمند : بزرگ، دانا، فرزانه
هوش باز آمدن : برگشتنِ هوش؛ به‌هوش آمدن
هیچ : اصلاً
یاد بردن : نام بردن؛ حرف زدن
یاد کردن : گفتن
یادگار : نشانه
یادگیر : باتجربه، کاربلد، هشیار
یال : گردن
یال : گردن؛ کنایه از تنومندی
یال برافراختن : قد کشیدن، تنومند شدن
یزدان سپاس : خدا را شکر!
یزدان‌شناس : پرهیزگار
یک‌بار : یک‌باره یا یک بار
یکسر : کاملاً
یل : پهلوان