نسا

نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ننسا

نام فعلی مکان جغرافیایی :   یکی در نزدیکی شهر عشق آباد ترکمنستان دیگر در نزدیکی مرودشت فارس

نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:

شرح مکان جغرافیایی:

نسا: در شاهنامه از دو نسا نام برده شده است؛ نسای خراسان ونسای فارس. از نسای خراسان، که ولایت و نیز شهر مهمی از سرزمین های پارت بوده و پایتخت اشکانیان محسوب می شده است، تنها یک بار یاد شده و آن هنگامی است که بهرام شتابان از گرگان به مرو می رود:

زگرگان بیامد به شهر نسا          یکی رهنمون پیش پر کیمیا

چون در مسیر گرگان به مرو تنها یک شهر به نام نسا وجود داشته، مقصود از نسای مذکور همان نسای خراسان است، نه نساهای دیگر(به گزارش یاقوت در معجم البلدان چهار شهر به نام نسا در ایران وجود داشت. یکی در خراسان، یکی در فارس، یکی درهمدان، و دیگری در کرمان که نسای خراسان از همه مشهورتر است). یک بار هم در پادشاهی انوشیروان در بیتی نام نسای پارس چنین آمده است:

به در بریکی مرد بد از نسا         پرستنده و کار دار پسا

آقای خطیبی، مصحح این بخش شاهنامه، درباره نسای مذکور در این بیت نوشته است: «در اوستا Nisâya بین مرو و بلخ است، و در فارسی باستان در ماد» (یادداشت های شاهنامه، بخش دوم و سوم، بخش سوم: ص ۳۵۶). باید گفت که گزارش اوستا محل تأمل است، چون دست کم در قرون اسلامی شهر نسایی میان مرو و بلخ وجود نداشته است. ایشان بالاخره دو سه نسا معرفی کرده، که مهم ترین آنها را همان نسای پارتی خراسان در جوار روستای Bagir دانسته است. شایسته یادآوری است که نسای خراسان نزدیک سرخس نیست، بلکه ولایات و شهرهای باورد و میهنه در دشت خاوران میان این نسا و سرخس قرار دارند.

نسای خراسان ولایتی بوده که شهر عشق آباد کنونی، مرکز کشور ترکمنستان، و دیگر شهرها و آبادی های پیرامون آن را در بر می گرفته است. اصلی ترین شهر حکومتی اشکانیان، به نام مهرداد کرت، در این ولایت قرار داشته که ویرانه های عظیم آن اکنون در جوار روستای باقر(بافیره /باگیر ظاهره باجگیر) در دو فرسنگی غرب شهر عشق آباد برجاست و در سده اخیر توسط روس ها حفاری شده و کاخ هایی از اشکانیان و نیز معبد و خمخانه و محل نگهداری مهرهای سلطنتی ایشان در آن نمایان شده است. در کنار این مجموعه عظیم، که به نسای باستانی با پارتی شهرت دارد، ویرانه های شهر نسای دوره اسلامی هم برجاست،

اگر همین یک یادکرد از نسای خراسان در شاهنامه را مد نظر داشته باشیم، همین توضیح مختصر درباره آن بسنده است، اما اگر بخواهیم نسا را متناسب با جایگاهی که در تاریخ ایران و خراسان باستان و دوره اسلامی داشته بشناسیم نیاز به اطلاعات بیشتری است.

نسای فارس نام پارسی شهر عیلامی ملیان بوده، که چون اردشیر بابکان ساسانی در آن دژی سفید ساخته بود و هم خاک آن سفید بوده است اعراب پس از تصرف، آن را بیضا، به معنی سفید، نامیده اند. این شهر که گویند زادگاه کوروش هخامنشی بوده، محل ولادت حلاج هم بوده است. شهر بیضای کهن پس از عهد مغول متروکه گردید و بعد شهری نو در آن محل ساخته شد که اکنون با نام بیضا در حدود ۲۰ کیلومتری شمال غرب شیرازی در غرب اصطخر قدیم و مرودشت کنونی در استان فارس، برجاست.