ضرب المثل ( دستانزد ) : پیری و آز
توضیحات ضرب المثل :
استاد صفا منظومه‌های حماسی را نمایش باورها و آرزوهای پیشینیان می داند که از آن درس بزرگی و آزادگی می‌توان گرفت؛ جلوه‌های عقلانیت یا نابخردی در منش و کنش قهرمانان و ضدقهرمانان از این نوع است. این منظومه‌ها تمدن یک ملت را به تصویر می‌کشد و به همین سبب تنوع مضامین دارد؛ چنانکه در آن افزون‌بر توصیف پهلوانی‌ها و مردانگی‌های قوم، عادات و فرهنگ و اخلاق آن قوم نیز معرفی می‌شود. این جامعیت، ادب حماسی را (در کنار مضامین پهلوانی) از مضامین تعلیمی و اخلاقیات نیز سرشار کرده است .
شاهنامه بعنوان برترین اثر حماسی ایران و جهان از این قاعده بر کنار نیست .
به جرات می توان گفت در بسیاری از ابیات شاهنامه درس زندگی و اصول اخلاقی نهفته است که با کلام زیبای حکیم در قالب پند ،اندرز یا داستانزدی زیبا تلنگری بر اندیشه و رای خواننده دارد.
این آدینه نیز به روال هر هفته نگاهی می اندازیم هر چند گذرا بر درونمایه ی دستانزدی دیگر از دریای دانش و اندرز حکیم .
🔰 به داستان اسفندیار باز می گردیم
شاهزاده ی جوان و دلیر اما ناکام ایران زمین که اسیر آز خواهی و قدرت طلبی پدر می گردد .
گشتاسب که در جوانی با پافشاری ، جنجال و آشوب تاج و تخت را از پدر ستانده اینک در دوره ی پیری و ناتوانی از واگذاری آن به پسر خودداری می کند و پیایی در جستجوی راهی برای دور کردن اسفندیار از دربار و تخت است پس در پایانی ترین تصمیم او را به جنگ رستم می فرستد . زشتی آز او بر قدرت و زیاده خواهیش در سخن سپاهیان چنین نمود یافته.
برین سان همی از پی تاج و گاه
به کشتن دهد نامداری چو ماه
به پیری سوی گنج یازان ترست
به مهر و به دیهیم نازان ترست
جان کلام را در بیت دوم می جوییم
پادشاهی که در پیری به تخت و گنج و تاج و مُهر آزمند تر گشته و برای نگاهداشت قدرت از هیچ پتیاره ای دریغ ندارد .
آز در اوستا Azay و در پهلوی Az، یکی از تبه‌کارترین دیوان و از هم‌پیمانان و همدستان زورمند اهریمن است که سپه‌سالاری او را نیز بر عهده دارد آز در این متون به معنای زیاده خواهی و نیرویی است که علیه طبیعت و اراده ی انسان قیام می‌کند و او را از سرنوشت طبیعی‌اش منحرف می‌کند.
در متون پهلوی سیری‌ناپذیری برجسته‌ترین ویژگی آز دانسته شده است.
اندیشه و عادت زشتی که با کهن تر شدن سال ریشه ی عمیق تری یافته و کرداری زشت تر و تیره تر را نمودار می سازد.
آز در پیری در سخن شاعران و گویندگان به شکلها ی گوناگون بیان گردیده اما شاید زیباترین گفتار شاه بیتهای صائب باشد
⚜️آدمی پیر چو شد حرص جوان می گردد
خواب در وقت سحرگاه گران می گردد
⚜️ریشه ی نخل کهن از جوان افزونتر است
بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را
پایان سخن آنکه خرد و خرسندی نیروهایی هستند که خداوند برای رویارویی با دیو آز و غلبه بر آن آفریده است آدمی چون خردمندانه بنگرد و ناپایداری و گذرا بودن زندگی و فنا و مرگ هر زاییده را دریابد تن به اسارت آز و زیاده خواهی که شاهراه ستم و بیداد بر دیگران است نخواهد سپرد.
باشد که بخوانیم و بدانیم و بکار بندیم
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.