نام منظومه : بهمن نامه
نویسنده یا سراینده :ایرانشاه (ایرانشان) بن ابی‌الخیر
تعداد ابیات : در حدود ۱۰۵۰۰ بیت است.
مربوط به سال : سال دقیق مشخص نیست اما احتمالا ۴۸۰ الی ۵۵۰ هجری قمری
درون مایه منظومه : بهمن نامه مجموعه اشعار مثنوی حماسی شامل حدودا ۱۰۵۰۰ بیت و به زبان فارسی است و موضوع آن بر تخت نشستن بهمن پسر اسفندیار، به‌ویژه لشکرکشی او به سیستان به کین‌خواهی پدرش، و جنگهای متعدد وی با خاندان زال است.
سایر توضیحات در مورد منظومه بهمن نامه : بَهْمَنْ‌نامه، منظومه‌ای پهلوانی که ایرانشاه (ایرانشان) بن ابی‌الخیر آن را براساس داستانهای کهن ایرانی در اواخر سدۀ ۵ ق یا اوایل سدۀ ۶ ق سروده، و این منظومه را رحیم عفیفی براساس چند نسخۀ خطی تصحیح، و در ۱۳۷۰ ش با مقدمه‌ای مشروح چاپ کرده است. بهمن‌نامه مانند منظومه‌های دیگری از این دست، در بحر متقارب مثمن محذوف سروده شده است و براساس چاپ فعلی ۴۴۳‘۱۰ بیت دارد. ( متن موجود در ویکی شاهنامه دارای ۱۰۶۷۹ بیت میباشد ) اهمیت بهمن‌نامه از لحاظ ادبی بیشتر مربوط به زبان فارسی و زنده نگاه‌داشتن یکی از داستانهای ایران باستان است.
تلاش شاعر در حفظ زبان فارسی به‌خوبی آشکار است، به گونه‌ای که در ابیات این منظومه، بیش از ۳۰۰ واژۀ غیر فارسی، آن هم واژه‌های بسیار ساده، به کار نرفته است. این منظومه شامل ۴ بخش است: بخش اول به برتخت‌نشستن بهمن با حضور بزرگان ایران ازجمله رستم و زال؛ ازدواج بهمن با کتایون، دختر شاه صور، با میانجیگری رستم؛ توطئۀ کتایون و لؤلؤ، غلام فاسق وی، علیه بهمن؛ جنگ بهمن با لؤلؤ و پیروزی بهمن با کمک پادشاه مصر؛ آگاهی‌یافتن بهمن از مرگ رستم؛ و سرانجام، تصمیم بهمن به جنگ علیه خاندان زال، اختصاص دارد. موضوع بخش دوم، لشکرکشی بهمن به سیستان است.
او در مصاف با خاندان زال ۳ بار شکست می‌خورد و سرانجام در چهارمین رزم پیروز می‌شود؛ سپس زال را به اسارت می‌گیرد و فرامرز را دستگیر کرده، به دار می‌کشد. موضوع بخش سوم رفتن بهمن به هند در تعقیب دختران رستم و اسیرکردن آنها ست. بخش چهارم به بازگشت بهمن از هند، آزادکردن زال و دختران رستم، جنگ برزین‌آذر با بهمن برای انتقام خون پدر، و سرانجام، گرفتارشدن بهمن در کام اژدها اختصاص دارد. روایت ایرانشاه در سراسر منظومه، نسبت به بهمن جانب‌دارانه است. ایرانشاه مانند دیگر شاعران حماسه‌سرای پس از فردوسی، به‌شدت تحت تأثیر شاهنامه است.
او به غیر از تأثیراتی مانند توصیف میدان جنگ، به‌کارگیری مضامین مشابه، و تقلید از صور خیال به‌کاررفته در شاهنامه، در بسیاری از موارد یک مصراع یا یک بیت را عیناً یا با اندکی تغییر از شاهنامه نقل کرده است. البته در بهمن‌نامه توصیفات جالب توجهی نیز وجود دارد، مانند آنچه در وصف دختر شاه قنوج آورده است.
متن بهمن نامه به کوشش آقای حسینی و با استفاده از داده های کتابخانه گنجور در ویکی شاهنامه و دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
در همین زمینه گنجور مینویسد: بهمن‌نامهٔ ایرانشان به کوشش آقای سید محمد امین حسینی در گنجور در دسترس قرار گرفته است (آقای محمد امین عبادی حیدر نیز در این راه به ایشان یاری رساندند).
اشعار برزو نامه کهن :
فصل اول : دیباچه
- بهمن نامه – فصل اول – بخش اول – دیباچه
- بهمن نامه – فصل اول – بخش دوم – در صفت سیدالمرسلین و افضل المخلوقین
- بهمن نامه – فصل اول – بخش سوم – در ستایش خرد گوید
- بهمن نامه – فصل اول – بخش چهارم – در تمثیل جوارح انسان گوید
- بهمن نامه – فصل اول – بخش پنجم – در ستایش سلطان محمد گوید
فصل دوم : آغاز داستان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش اول – آغاز داستان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش دوم – بر تخت نشستن شاه بهمن بن اسفندیار و آفرین خواندن پهلوانان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش سوم – گفتار اندر صفت دختر شاه صور از گفتار رستم دستان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش چهارم – نامه نوشتن رستم زال پیش شاه کشمیر
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش پنجم – رفتن پارس پیش شاه صور و رسانیدن نامه رستم به او
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش ششم – خواب دیدن شاه صور و تعبیر کردن کتایون
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش هفتم – در آمدن لولو پیش کتایون و شکایت کردن از پارس
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش هشتم – نامه فرستادن شاه صور با پارس از بهر لولو به رستم
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش نهم – نامه فرستادن شاه صور با پارس از بهر لولو به رستم
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش دهم – گفتار اندر آراستن تخت بزرگ را شاه بهمن از برای لولو
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش یازدهم – نامه نوشتن کتایون پیش لؤلؤ و آمدن لولو پیش کتایون
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش دوازدهم – مهمانی کردن لولو اردشیر و گردان را از برای آغالش کارشان و سوگند خوردن
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش سیزدهم – آگاهی یافتن لولو از آمدن شاه بهمن از شکار و پذیره شدن لولو شاه را
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش چهاردهم – رفتن شاه بهمن به هزیمت از شهر بلخ و خواب دیدن شاه
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش پانزدهم – گفتار اردشیر با شاه بهمن و پاسخ دادن شاه بهمن
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش شانزدهم – آمدن پارس پرهیزکار به یاری شاه بهمن به رزم
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش هفدهم – آمدن شاه بهمن به مصر
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش هجدهم – گفتار اندر رزم شاه بهمن با دختر شاه مصر به میدان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش نوزدهم – نامه فرستادن لولو به نزدیک نصر حارث
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیستم – تزویج شاه بهمن با دختر شاه مصر
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و یکم – آگاهی یافتن لولو از کار شاه بهمن و لشکر آراستن به جنگ بهمن
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و دوم – نامه نبشتن شاه بهمن پیش لولو
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و سوم – رزم شاه بهمن با لولو
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و چهارم – نامه نوشتن شاه بهمن به گردان
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و پنجم – نامه نوشتن بهمن به خورشید مینو و به نزد خود خواندن
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و ششم – رزم شاه بهمن با لؤلؤ و گرفتار شدن لؤلؤ و کشتن کتایون
- بهمن نامه – فصل دوم – بخش بیست و هفتم – آمدن جاماسب و پشوتن پیش شاه بهمن
فصل سوم : داستان اندر لشکر آراستن شاه بهمن به رزم فرامرز به کین اسفندیار
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش اول – داستان اندر لشکر آراستن شاه بهمن به رزم فرامرز به کین اسفندیار
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش دوم – آگاهی یافتن فرامرز از آمدن شاه بهمن به کین خواستن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش سوم – نامه نوشتن دستان سام پیش شاه بهمن و پوزش نمودن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش چهارم – پاسخ دادن شاه بهمن به زال سام نریمان
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش پنجم – رزم کردن شاه بهمن با فرامرز زال و به هزیمت شدن بهمن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش ششم – رزم دوم شاه بهمن با فرامرز پسر رستم
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش هفتم – نامه نوشتن شاه بهمن پیش گردان فرامرز پسر رستم
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش هشتم – پاسخ نوشتن فرشاور پیش شاه بهمن اسفندیار
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش نهم – رفتن شاه بهمن به سیستان و باز به هزیمت رفتن از پیش فرامرز
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش دهم – رزم سوم بهمن با فرامرز پسر رستم
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش یازدهم – رزم سلمان بربری با بانوگشسب و کشتنِ زال سلمان را
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش دوازدهم – به هزیمت رفتن شاه بهمن از پیش لشکر فرامرز پسر رستم
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش سیزدهم – رزم شاه بهمن چهارم بار با فرامرز و دستان سام
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش چهاردهم – آغاز داستان
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش پانزدهم – کشتن فرامرز کوهیار را به کین پسر خویش سام
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش شانزدهم – رفتن شاه بهمن به شکار و آن شگفتی دیدن و خواستن دختر اسلم را
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش هفدهم – آمدن شاه بهمن به سیستان و حصار دادن سیستان
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش هجدهم – نامه نوشتن زال به نزدیک فرامرز رستم به کابل
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش نوزدهم – جواب نامه دستان و باز خبر آوردن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیستم – جواب نامه فرامرز پیش دستان سام
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و یکم – جنگ کردن لشکر سیستان و رسیدن فرامرز از کابل
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و دوم – بازگشتن فرامرز فرزانه به کابل زمین
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و سوم – جنگ کردن شاه بهمن با مردم سیستان
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و چهارم – گریختن زال و خورشید به زیر زمین و در آمدن شاه بهمن به سیستان
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و پنجم – داستان سه فرزانه
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و ششم – آوردن جاماسپ، زال را پیش شاه بهمن و در قفس کردن شاه بهمن زال را
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و هفتم – آگاهی یافتن فرامرز از گرفتار شدن زال بر دست شاه بهمن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و هشتم – به هزیمت رفتن دختران رستم به هندوستان پیش شاه صور
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش بیست و نهم – گرفتن شاه بهمن فرامرز، پسر رستم را و بر دار کردن
- بهمن نامه – فصل سوم – بخش سی ام – آگاهی یافتن زال از کشته شدن فرامرز
فصل چهارم : رفتن شاه بهمن به کشمیر به طلب دختران و خواهران فرامرز
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش اول – رفتن شاه بهمن به کشمیر به طلب دختران و خواهران فرامرز
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش دوم – نامه نبشتن شاه بهمن به شاه صور از بهر دختران رستم و پاسخ نوشتن او
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش سوم – پاسخ فرستادن شاه صور به شاه بهمن و درشتی نمودن از جهت دخترش
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش چهارم – رزم کردن شاه بهمن با شاه صور
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش پنجم – گفتار اندر آمدن شاه بهمن به شهر کشمیر به ابراز شاه صور
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش ششم – گریخته شدن دختران رستم زال پیش شاه باهله
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش هفتم – رفتن شاه بهمن به شهر باهله به طلب دختران رستم
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش هشتم – نامه نبشتن شاه بهمن پیش شاه تیبال
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش نهم – رفتن پشوتن به مهمانی تیبال و کشتن بانوگشسب پشوتن را
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش دهم – رفتن شاه بهمن به شهر قنوج به طلب دختران رستم
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش یازدهم – آمدن رسول رای قنوج پیش شاه بهمن به رسالت
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش دوازدهم – گرفتار شدن دختران رستم و بند فرمودن شاه بهمن
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش سیزدهم – درآمدن شاه بهمن به قنوج به ایوان رای تندبر، و خواستن دختر او را
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش چهاردهم – داستان شاه بهمن با رای تندبر و صفت کردن تندبر راه دخمه گرشاسب و نریمان سام و رستم
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش پانزدهم – رسیدن شاه بهمن و رای تندبر بر کنار دریا و گرفتن برزین پسر فرامرز
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش شانزدهم – داستان روباه و شیر
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش هفدهم – به خواب دیدن بهمن فریدون و سیاوش و کیخسرو را و پرسیدن بهمن
- بهمن نامه – فصل چهارم – بخش هجدهم – درآمدن شاه بهمن در دخمه گرشاسب و نریمان و سام و رستم
فصل پنجم: باز آمدن بهمن از هند به ایران و رها کردن زال و دختران رستم از بند
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش اول – باز آمدن بهمن از هند به ایران و رها کردن زال و دختران رستم از بند
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش دوم – آمدن شاه بهمن به سیستان به مهمانی زال و خواهش زال و گردان به زریر
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش سوم – داستان گاو شاه بهمن با گاو مرد برزیگر
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش چهارم – رزم رستم تور با لشکر شاه بهمن و رسیدن برزین آذر را
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش پنجم – رزم رستم تور با لشکر شاه بهمن و به هزیمت شدن لشکر شاه بهمن
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش ششم – داستان اندر رفتن برزین آذر به رزم شاه بهمن به خون خواستن پدرش
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش هفتم – نامه فرستادن زال پیش برزین پسر فرامرز
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش هشتم – رفتن بانوگشسب به نزدیک برزین آذر به ساری و کشته شدن کرکوی
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش نهم – آگاهی یافتن شاه بهمن از مرگ کرکوی و فرستادن پارس با لشکر به رزم برزین
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش دهم – نامه نبشتن برزین آذر پیش پارس پرهیزگار و رزم کردن ایشان
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش یازدهم – رفتن برزین آذر به شکار و به مهمانی شدن به خانه بیوراسب و خواستن دختر
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش دوازدهم – رفتن برزین آذر به کوه به جستن اژدها و کشتن برزین اژدها را
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش سیزدهم – آوردن شاه بهمن لشکر را به رزم برزین آذر به درِ استخر و نامه نبشتن برزین
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش چهاردهم – نامه نوشتن شاه بهمن به آذربرزین
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش پانزدهم – جنگ کردن شاه بهمن با آذر برزین و گریختن شاه
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش شانزدهم – صفت دیو زوش کردن نوش آذر پیش شاه بهمن و نامه نبشتن شاه پیش دیو
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش هفدهم – آگاه شدن برزین آذر از آمدن دیو زوش و آوردن برزین لشکر به تیسفون
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش هجدهم – نامه نوشتن شاه بهمن پیش رستم تور و پاسخ نامه رستم پیش شاه بهمن
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش نوزدهم – رزم شاه بهمن با برزین آذر و کشته شدن دیو زوش بر دست رستم تور
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیستم – رزم خالد با ایرانیان و کشته شدن خالد بر دست رستم تور
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیست و یکم – به هزیمت رفتن شاه بهمن به ساری آوردن برزین آذر، لشکر را به دژ ساری
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیست و دوم – رفتن رستم تور به شکار و گرفتن دختر خاقان چین رستم تور را
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیست و سوم – آوردن خاقان چین رستم تور را پیش شاه بهمن و آشتی کردن شاه و رستم
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیست و چهارم – آمدن برزین آذر و رستم پیش بهمن و آشتی کردن و ولایت و گنج بخشیدن شاه
- بهمن نامه – فصل پنجم – بخش بیست و پنجم – خواب دیدن شاه بهمن و پادشاهی به همای دادن