عنوان : شاهنامه نادری
نام صاحب اثر: محمد علی طوسی ملقب به فردوسی ثانی
تاریخ نگارش: قرن دهم هجری
محل نگارش:
توضیحات اثر و صاحب اثر:
منظومه شاهنامه نادری سرودهای محمد علی طوسی ملقب به فردوسی ثانی از شاعران معاصر نادر شاه افشار است. این کتاب را ملا محمد علی به نام نادرشاه به سلک نظم کشیده و شامل اکثر وقایع، جنگها و فتوحات اوست، لکن مشتمل بر تمام وقایع تاریخی نیست، از این رو نسبتا مختصر می باشد. احمد سهیلی خوانساری آورده: «هیچ یک از تذکره توان جز تتوری ذکری از این شاعر نکرده است، از این رو شرح حال وی به درستی معلوم نیست و پس از ذکر منقولات کتب مقالات الشعرای تتوری و مجمل التواریخ گلستانه راجع به شاعر، نتیجه گرفته اند که از مجموع این دو قول مختصر بی آن که سال تولد و اصل و نسب و تاریخ وفات این شاعر گمنام روشن گردد، آنچه به دست می آید این است که محمد علی طوسی اصلا طوسی بوده و خود را از اولاد فردوسی می دانسته و شاید به سبب این انتساب مشهور به فردوسی ثانی شده و گرنه از نظر قدرت طبع و سلاست بیان و فصاحت و بلاغت هرگز شایسته ی قبول چنین تخلصی نبوده است» محمد کاظم مروزی، نویسندۀ عالم آرای نادری در شرح احوال نادر شاه و از معاصران محمد علی طوسی، در کتابش تصریح کرده که شاعر به امر نادرشاه به نظم این منظومه همت گماشته است. وی ضمن شرح محاربۀ اول که فیمابین نواب گیتی استان و توپال پاشای سردار واقع شد، می نویسد:
«چون با غازیان نامی و سپاهیان گرامی روانی کرمانشاه گردید. در بین راه نظر آن حضرت به ملا محمدعلی فردوسی که به ترتیب کتاب و نظم وقاح زمان فرخنده نشان خاقان صاحب قران مامور شده بود، افتاد که در بالای خامه ریکی پیاده و حیران ایستاده، ملاحظه عساکر منصور می نماید صاحب قران زمان آن را طلب فرمود، گفت: از تاسازگاری روزگار و بی ساعتی طالح جفاکار که در این سفر رو داده چه خواهی گفت؟ بدیهتا این دو بیت را عرض نمود:
از این رفتن و آمدن عار نیست که بی جزر و مد بحر زخّار نیست
شکست صدف تا تشد آشکار هویدا نشد گوهر شاهواره
ابیات این منظومه در تصحیح سهیلی خوانساری ۵۳۱۳ بیت است، ولی همان طور که سایر مصححان اشاره کرده اند، شمار ابیات باید بیشتر از اینها بوده باشد. چون ابیات فوق الذکر که منقول از کتاب عالم آرای نادری است، در این برخی منظومه ها دیده نمی شود. در کتاب حماسه سرایی در ایران بدون ذکر منبع ابیات این منظومه ۷۵۰۰ بیت دانسته شده است
شاهنامه می نادری در گروه حماسه های تاریخی قرار گرفته است. این منظومه به بیان دلیری ها و کشورگشایی های نادر افشار و لشکریانش اختصاص دارد. یکی از بخش های مهم و تاریخی این منظومه حوادث و رویدادهای مربوط به حملۀ نادرشاه به هندوستان است که از طریق کتب تاریخی دیگر نیز اطلاعاتی در باب آن رویداد در دست است .
شاهنامه نادری منظومه ای تاریخ بنیاد است که به سرگذشت نادر و سپاهیانش و مردم ایران در دوره ی افشاریه اختصاص دارد. یکی از بخش های مهم و برجسته ی این منظومه، بخش مربوط به لشکر کشی نادرشاه به شبه قاره هند است که در این منظومه و دیگر کتب تاریخی با اختلافاتی در کم و کیف حوادث و زمان و مکان و شخصیت ها آمده است.
نادرشاه پس از تنبیه سرکشان لر بختیاری به سمت اصفهان عزیمت می نماید –
زتنیه لر شاه گردون خیم چو گردید فارغ به خیل و حشم
ز رایات فرخنده پرچم گشود توجه به ملک صفاهان نمود
ز دامان نیفشانده گرد سفر به بالین آرام ننهاده سر
دو روزی نیاسوده در آن دیار که شد عازم کشور قندهار
و در ادامه در طول چندین بیت به تو ضیح حرکت و ساز و برگ و مرکب سپاهیان نادر می پردازد
مه سر علم را فلک سای کرد جهان را پر آواز از نای کرد
به جنبیدن خیل فرمود لب از فرما نبران شد جنیبت طلب
به شیرین ادا رخش گلگون خرام که شبدیز بر خسروش شد غلام
مبارک جبین توسن باد پای هما سایه آهوی دلدل لقا …
یجنبید از جا به فر و شکوه تزلزل در آمد به صحرا و کوه