دستنویس کتابخانۀ طوپقاپوسرای در استانبول
عنوان: دستنویس کتابخانۀ طوپقاپوسرای در استانبول
نشانی: به نشان A. 3065
تاریخ نگارش: ۹۰۱ هجری قمری – ۱۴۹۶۵ تا ۱۴۹۶ میلادی ؟
خط نویس: ناشناس
محل نگارش: نامعلوم
تعداد صفحات: ۵۷۶ برگ،
تعداد نگاره ها: ۵۷ مجلس
چینش صفحه‌ها: درچهارستون و ۲۷ سطر جدول‌بندی شده
نوع خط: خـط نـستعلیق،
اندازه: ۲۱/۵× ۳۷ سانتیمتر
توضیحات اثر:
این دستنویس مقدمۀ منثور را ندارد. صفحۀ نخستین متن دارای سرلوحه است به بزرگی دو سوم صفحه و در کتیبه آن نوشته است: «آغاز داستان – بسم الله الرحمن الرحیم – دفتر اول». صفحات در چهار ستون و ۲۷ سطر جدول بندی شده اند. هر صفحه بدون تصویر و سرنویس دارای ۵۴ بیت است، ولی در برخی صفحات بیت هایی را هم چلیپا نوشته است. متن کتاب در این دستنویس به چهار دفتر تقسیم شده است. دفتر یکم از آغاز تا پایان داستان فرود و آن با این عبارت به پایان می رسد: «تم تمام شد، کار من نظام شد». دفتر دوم از آغاز داستان کاموس کشانی تا پایان پادشاهی کیخسرو. صفحۀ نخستین دفتر دوم دارای سرلوحه ای است به همان اندازۀ سرلوحه آغاز کتاب با عنوان: «آغاز داستان – دفتر دویم» و این دفتر چنین به پایان می رسد:
هزاران درود و هزاران سلام زما بر محمد علیه السّلام
تمت الکتاب بعون ملک الوهاب. دفتر دوم شاهنامه وقت شام روز شنبه ۳ ماه کاتک سنه ۱۹۰۱ تحریر یافت.
و در گوشه صفحۀ هر گوشه مصرعی نوشته است:
من نوشتم صرف کردم روزگار من نمانم این بماند یادگار
دفتر سوم از آغاز پادشاهی لهراسپ تا پایان پادشاهی قیاد. صفحۀ نخستین دفتر سوم دارای سرلوحه ای است به همان اندازه سرلوحه های پیشین، ولی کتیبه آن (اگر نقص فنی میکرو فیلم نباشد) خالی مانده است. در پایان دفتر سوم، در صفحه ای مجزا نوشته است:
الهی هر آنکس که این خط نوشت عفو کن گناهش عطا کن بهشت
نوشته بماند سیه بر سفید نویسنده را نیست فردا امید
من نوشتم صرف کردم روزگار من نمانم این بماند پای دار (؟)
این کتاب از یک دفتر شاهنامه بتاریخ ۱۶ ماه ماک بوم دوشنبه ۱۹۰۱ تمام شد. دفتر سوم العاقبت بالعافیت، قلمی من تحریر یافت.
دفتر چهارم از آغاز پادشاهی انوشروان تا پایان کتاب. صفحۀ نخستین دفتر چهارم دارای سرلوحه ای است به همان اندازه سرلوحه های پیشین با عنوان: «آغاز داستان – دفتر چهارم». تاریخ ختم شاهنامه در این دستنویس سال ۴۰۰ هجری قمری است؛ «سرآمد کنون قصه یزدگرد….» (مانند دستنویس ۶۷۵) و پس از آن همان بیت هایی که کاتب در پایان دفتر دوم و سوم افزوده در اینجا هم افزوده است و کتاب با این عبارت به پایان میرسد: «تمت الکتاب بعون ملک الوهاب ۱۶ ماکه سنه ۱۹۰۱ وقت دیگر تحریر یافت».
نام ماه های «کاتک» و «ماک» و «مکهه» محتمل است که نام های تقویم هندی است. مه «ماک» همان Maghna ماه یازدهم تقویم هندی است. در دو نام دیگر، گویا فسادی راه یافته است. ماه «کانک» محتملاً ماه «کارتک» Kartika ماه هشتم از تقویم هندی است. و ماه «ما کهه » نیز می تواند ماه منکهر Mangahr ماه نهم از تقویم هندی باشد، ولی چرا پس از ماه ماک، که ماه یازدهم است، افتاده است. در حالی که سال در هر سه جا ۱۹۰۱ است که در بار نخستین، یعنی در پایان دفتر دوم یک صفر زیادی دارد. در کاتولگ کتابخانۀ طوپقاپوسرای این دستنویس را مورخ ۹۰۱ هجری قمری نوشته است. ولی سال ۱۹۰۱، در هیچ یک از تقویم‌های هندی، با ۹۰۱ هجری قمری مطابقت ندارد. محتملاً نویسندۀ کاتولگ عدد یک نخستین را ندیده گرفته است.