نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : خوزان
نام فعلی مکان جغرافیایی : ناحیه معروف بین مرو و مرورود
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
خوزان گرچه خوزان نام شهر و خرده ولایتی میان دو ولایت بزرگ مرو و مرورود بوده در شاهنامه از آن به گونه ای مبهم نام برده شده است اولین بار در داستان جنگ هاماوران گوید که کیکاووس پس از بازگشت از هاماوران چون خبر حمله افراسیاب به ایران را شنید:
بشد تیز با لشکر خوزیان بر آن سود جستن سرآمد زیان
روشن زمانه چوزان گونه دید ز خوزان سوی شهر توران کشید
بعضی نسخه های آقای خالقی به جای خوزان «از آنجا»، «زغوران»، «ز ایران»، «گریزان» دارند و «بنداری» هم خوزستان دارد اما آقای خالقی با تصحیح قیاسی «خوزان» را انتخاب کرده و در فهرست نام جای های خود هم آن را گنجانده است مسکوبیت مربوط به خوزان را کلاً مخدوش آورده است
بار دیگر در داستان جنگ بزرگ که شاهان و حکام محلی عمده ولایات شبه کشور ایران چون شاه خوزان، شاه کرمان، صباخ شاه یمن، ایرج شاه کاول، شماخ سوری شاه سوریان، گیوه شاه شهر داور، در آن شرکت داشته اند ابیات مربوط به شاه خوزان به این شکل پریشان آمده است:
به یک دست مرطوس را کرد جای منوشان و خوزان فرخنده رای
که بر کشور پارس بودند شاه منوشان و خوزان زرین کلاه
مسکو به جای «منوشان» و «خوزان» دارد منوشان خوزان.
یکی از نسخه های خالقی هم «منوشان خوزان» داشته است. پریشانی ابیات فوق کاملاً نمایان است به گونه ای که بالاخره معلوم نمیشود در ابیات مزبور «خوزان» نام جایی بوده است یا نام شخصی اما احتمال میرود که منوشان خوزان شخص آن هم یک تن بوده باشد. بار دیگر در همان جنگ بزرگ آمده است:
بجنبید با رستم از قلب شاه منوشان و خوزان لشکر پناه
هم خالقی و هم مسکو «منوشان» و «خوزان» را در فهرست اعلام تاریخی آورده اند مسکو ذیل یک عنوان منوشان خوزان و خالقی ذیل دو عنوان منوشان و خوزان چون این دو نام چند بار در کنار هم آمده اند باید یک تن و احتمالاً «منو شاه خوزان» بوده باشد.
در هر حال خوزان همان ولایت مشهور قرون آغازین اسلامی بین مرو و مرورود بوده که بعداً پنج ده جای آن را گرفته است.