نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : ختلان
نام فعلی مکان جغرافیایی : یکی از استان های کشور تاجیکستان
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
ایرانیان و فارسی زبانان عموماً آن را خَتلان و اعراب خُتل یا خُتلان میخوانده اند اکنون یکی از استان ها یا ولایات کشور تاجیکستان در جنوب شرق آن در همسایگی با بدخشان و شهر مهمش کولاب است چون در قرون آغازین اسلامی ولایت و درۀ وخش در همسایگی غربی ختلان قرار داشته در شاهنامه از وخش نامی برده نشده و ظاهراً غرض از ختلان در این کتاب دو ولایت کولاب و وخش کنونی بوده است. اولین یاد کرد از ختلان در داستان کاموس کشانی دیده میشود.
ذکر نام ختلان در کنار نام هایی چون ،چغانی بلخ ،شگنان ،ترمذ ویسه گرد… کاملاً اطمینان میدهد که غرض از ختلان همان ولایت همجوار ولایات بدخشان و چغانی یا چغانیان در دامنه جنوبی کوههای پامیر واقع در ساحل راست جیحون به محاذات ولایت طخارستان(خرگاه) بوده است. ختلان در قرون آغازین اسلامی ولایتی کاملاً مشهور و شناخته بوده است و تقریباً همۀ جغرافی نویسان آن قرون به معرفی آن پرداخته.اند
ختلان اسبهای ممتازی داشته که شهرت زیادی داشته اند و در ادب فارسی مکرر به آنها اشاره شده است. ابن خردادبه ضمن معرفی ولایت ختلان حکایتی مبنی بر ویژگی نژاد اسبهای آن نقل کرده است
مؤلف حدود العالم نیز در نیمه دوم سده چهارم ضمن معرفی ختلان حکام آنجا را از توابع سامانیان (ملوک اطراف) دانسته و مرکز آن را شهر هکمک خوانده است
ویرانه های شهر امیرنشین ختلان در قرون آغازین اسلامی که اخیراً کشف شده هلیک نام داشته است. محل این شهر با کولاب مرکز فعلی ختلان ۳۰ کیلومتر فاصله دارد. خود کولاب هم از طریق دو جاده اسفالت شده به شهر دوشنبه مرکز کشور تاجیکستان وصل میشود و هر دو این مسیر هم رود وخش را قطع می کنند.