عنوان: تحلیل انسان شناختی اسطورۀ فر و کارکرد های آن در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران
نویسنده: دکتر فرزاد قائمی
سابقه شغلی یا تحصیلی نویسنده: استاد یار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
تاریخ نگارش: زمستان ۱۳۹۰ هجری شمسی
منبع: مجلۀ علمی-پژوهشی جستارهای ادبی شمارۀ صدو هفتادو چهار، پائیز ۱۳۹۰
چکیده مقاله:
فر در شاهنامه، یکی از مهم ترین و پربسامدترین مفاهیم این متن حماسی است. مفهوم مینوی فر با نشانه هایی چون هالۀ نور، توانایی خرق عادت، تسلط بر طبیعت، ارتباط با بخت و شناسه های مادی ای چون جانوران و ابزار های مقدس بر شخصیت فرهمند نمایان می‌شود. این اسطوره، با شکل گیری اجتماع، مفهوم طبقه و دو نوع مشروعیت فرهمندانه و خونی در ارتباط است و انواعی دارد که مهم ترین آن فرّ کیانی است؛ فرّی که مشروعیت شاه را در راستای تفویض حق الهی حکومت به او توجیه می کند و از منظر انسان شناختی، می توان آن را از جلوه های نیای مقدس بشر یا قهرمان فرهنگی مدنیّت دانست که به شکل گیری الگوی شاه- موبد که در شاهنامه الگویی بنیادین است می انجامد. در این الگو، فرّ کیانی، مستلزم داشتن گوهر نژادی و نمادی از حمایت الهی مشروطی است که در صورت عدم پایبندی به خویشکاری از شاه می گسلد. در این جستار، ضمن بررسی خویشکاری ها و کارکرد های فر در شاهنامه، با رویکرد انسان شناختی، علت اهمیت دینی- سیاسی این مفهوم را بررسی و آن را با نمونه های هم ارز خود در اساطیر ملل چون مانا، کاریزما و توپو مقایسه کرده ایم. از منظر روان شناسی تحلیلی، شکل گیری الگوی شاه- موبد بر مبنای شبیه سازی فرد با کهن الگوی مانا و تجسم شخصیت مانایی یا فرهمند و لغزش و گسستن فرّه از او، با نظریات جنون شیدایی، تورم روانی و قانون وحدت روحی توده بررسی شده است.
کلمات کلیدی: شاهنامه, فردوسی, فرّه, فرّ کیانی, موبد(شاه-پریستار), مشروعیت, گسستن فرّ از شاه, انسان شناسی
دریافت مقاله: تحلیل انسان شناختی اسطورۀ فر و کارکرد های آن در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران