عنوان: بررسی تحلیلی نخستین مصراع شاهنامه در مطابقت با باورهای فلسفی باستان و حکمت خسروانی
نویسنده: دکتر فرازد قائمی
سابقه شغلی یا تحصیلی نویسنده: استادیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
تاریخ نگارش: زمستان ۱۳۹۰ هجری شمسی
منبع: مجلۀ علمی-پژوهشی جستارهای ادبی شمارۀ یکصدو هشتاد، بهار ۱۳۹۲
چکیده مقاله:
شاهنامۀ فردوسی روحی یکتاپرستانه دارد و سطوح دینی، آیینی و اساطیری مؤثر در ژرف ساخت روایی آن در طول تاریخ دچار «اسطوره زدایی» شده است، اما با شیوه های تحلیلی می توان بازمانده های بسیاری از باورهای کهن را هم در سطوح نمادین روایات و هم در زبان و تعابیر و تصاویر فردوسی باز جست. یکی از مهم ترین بخش های شاهنامه که نشانه های یک بنیاد شناسی الهی را در آن می توان یافت، «خردنامۀ» دیباچۀ کتاب و معروف ترین عبارت آن، یعنی مصراع نخست آن («به نام خداوند جان و خرد») است. در این جستار، با استفاده از رهیافت های زبانی و معنایی و به یاری استدلال های ریشه شناختی و تفسیر فلسفی، این موضوع بررسی شده است که این مصراع- علاوه بر نمایش باورهای کهن حکمت مشایی که «عقل» و «نفس» کلّی را دو مولود آغازین «احد» می داند- می تواند تفسیری دیگر از هویت فلسفی خدای یگانه در حکمت خسروانی را که «جان بخشی» و «خردبخشی» دو شاخصۀ اصلی معرفت شناسی الهی آن را تشکیل داده است، نمادینه کرده باشد.
کلمات کلیدی: شاهنامه, فردوسی, جان/نفس, خرد/عقل, اهورامزدا, حکمت خسروانی
دریافت مقاله: بررسی تحلیلی نخستین مصراع شاهنامه در مطابقت با باورهای فلسفی باستان و حکمت خسروانی