نام مکان جغرافیایی در شاهنامه : باورد
نام فعلی مکان جغرافیایی : ابیورد
نام های دیگر مکان جغرافیایی در شاهنامه:
شرح مکان جغرافیایی:
باورد: که اعراب آن را آبیورد خوانده اند، یکی از ولایات مهم خراسان و از مراکز زیستی و حکومتی پارت ها و اشکانیان بوده است. از این رو، انتظار می رود نام آن مکررا در شاهنامه آمده باشد، اما به سبب کم عنایتی گردآورندگان خدای نامه ها(در زمان ساسانیان) نسبت به پارتیان و سلاطین اشکانی، نام آن تنها در یک بیت مغشوش آمده است که آن هم الحاقی به نظر می رسد. در نتیجه، می توان گفت نام باورد در شاهنامه نیامده است. تنها یاد کرد از باورد ضمن لشکرکشی سپاه ایران به سوی دژهای کلات و گروگرد با سپاه سالاری طوس در زمان کیخسرو صورت می گیرد. ایرانیان پس از تخریب در کلات وارد ولایت باورد می شوند و از کاسه رود(تجن کنونی) می گذرند. سپس گروگرد را تصرف و تخریب می کنند و بعد به ولایت باورد عقب می نشینند. در همان زمان که آنها اوقات خود را به سرمستی می گذرانند، افراسیاب پیران ویسه را برای مقابله با طوس و همراهان او می فرستد. پیران هم کارآگاهانی را مأمور می کند تا از وضع سپاه ایران اطلاعاتی کسب کنند. خالقی در این باره ابیات زیر را می آورد:
بفرمود پیران که بی ره شوید از ایدر سوی راه کوته شوید
نباید که پابند خود آگهی از این نامداران با فرهی
مگر ناگهان بر سر آن گروه فرود آرم این گشن لشکر چو کوه
برون کرد کارآگهان ناگهان همی جست بیدار کارجهان
به تندی به ره اندر آورد روی به سوی گروگرد و جای گروی
میان سرخس است و باورد و طوس زباورد برخاست آوای کوس
بپیوست گفتار کارآگهان به پیران بگفتند یک یک نهان
که ایشان همه می گسارند و مست شب و روز با جام پرمی به دست
شناسنامه اجمالی این شهر و ولایت مهم به قرار زیر است: باورد که همراه با میهنه، زادگاه شیخ ابوسعید ابوالخیر، دشت خاوران یا خابران خوانده می شده، از کهن ترین و نامی ترین ولایات خراسان و ایران بوده و بزرگان زیادی را پرورانده که یکی از آنها انوری ابیوردی شاعر است. این ولایت نواری حاصلخیز به طول تقریبی ۲۰۰ و عرض ۲۰-۳۰ کیلومتر در حاشیه جنوبی بیابان فراقوم و شمال رشته کوه مرزی خراسان و کشور ترکمنستان، در حد فاصل شمال کلات تا دره گز است که تماما از رودهای همین رشته کوه آبیاری می شده است. چند تپه باستانی و اسلامی از خرابه های شهرهای ولایت باورد در این دیار باقی مانده که نشان می دهد از حدود سه چهار هزار سال پیش تا زمان نادرشاه افشار، در سده دوازده هجری، آبادان بوده است. تنها از دوره قاجار و تاخت و تاز ترکمانان، در حواشی بیابان قراقوم، شهر و آبادی های ولایت باورد، که ابیورد خوانده می شد، رو به ویرانی نهادند. عاقبت با آمدن روس ها به آن ولایت و کشیدن راه آهن ماورای خزر، ایستگاهی هم در کنار آبادی کوچک کاخکا(صورت روسی قهقهه فارسی) احداث کردند، که سبب آبادانی بیشتر آن روستا شد و از آن شهری ساخت که اینک با نام کاخکا اصلی ترین شهر ولایت باورد است. شهر دیگر این ولایت هم آرتیق نام دارد که شهر مرزی ترکمنستان در برابر شهر دره گز ایران است.