عنوان : آیا ضحاک شاهنامه را می توان مادینه پنداشت؟
نویسنده : دکتر حمیدرضا اردستانی رستمی
سابقه شغلی یا تحصیلی نویسنده : استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
تاریخ نگارش : تابستان ۱۳۹۵ هجری شمسی
منبع : نشریۀ ادب و زبان دانشگدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان سال ۲۰، شماره ۴۱، تابستان ۱۳۹۶
چکیده مقاله :
اگرچه ضحّاک در شاهنامه «نراژدها» خوانده می شود، او را بنا بر گواهی هایی می توان مؤنث پنداشت که آن عبارت است از: ۱- همان گونه که در کیش مانی، دیوِ بی شرمِ آز جنسیتِ زنانه دارد، ضحّاک نیز که نماد آز در شاهنامه است، ممکن است مادینه باشد. در شاهنامه، ابلیس در برابر خدماتش به ضحّاک، جایی از تن او را می بوسد که محارم اجازه بوسیدن دارند. این نشانی است بر جنسیتِ غیر متعارفِ ضحّاک؛ ۲- ضحّاک شاهنامه و مُردیانگِ مادینه مانوی هر دو ابزارِ دستِ اهریمن هستند و می خواهند جهان را از مردم تهی کنند. این کارویژه همسان، جنسیتِ مادینه ضحّاک را تداعی می کند؛ ۳- ضحّاک پس از سالیان زندگی با ارنواز و شهرناز، صاحب فرزند نمی شود که این نکته ناتوانی او را در مردانگی می رساند؛ ۴- پژوهندگانی معتقدند واژه ارنواز در یشت های اوستا که واژه ای مؤنث است، صفت اژدهاکه بوده است که از او جدا شده و در شکل زنی به نام ارنواز در متن ها آشکار شده است؛ ۵- پژوهنده ای دیگر اژی را با همتای بودایی آن، ناگی، سنجیده است؛ موجودی که از دوشِ او مار روییده و مؤنث است؛ ۶- اژی‌دهاکه اوستا از آب برآمده است و اژدهاک در بندهش در سپیدرودِ آذربایجان، مُرادِ خود را از اهریمن و دیوان می جوید. او در شاهنامه نظم کیهانی را برمی آشوبد و طبقات اجتماعی را بر هم می زند. همین ویژگی ها درباره تیامتِ میان رودی نیز دیده می شود که این همانندی ها می تواند ما را بر آن دارد، ضحّاک چون تیامت مادینه است؛ ۷- در برخی متن های دوره اسلامی، رفتارِ ضحّاک، به کردار زنان تشبیه شده است.
کلمات کلیدی : ضحاک, آز مادینه مانوی, مردبانگ, عقیمی, ارنواز, تاگی, تیامت
دریافت مقاله:آیا ضحّاک شاهنامه را می توان مادینه پنداشت؟