ضرب المثل ( دستانزد ) : خوبی که از حد بگذرد نادان خیال بد کند
توضیحات ضرب المثل :
(فردوسی) سخن را به آسمان علِّیین برد و در عذوبت به ماء مَعین رسانید »
(نظامی عروضی،چهارمقاله)
فردوسی را«بزرگترین حماسه‌سرای ایران زمین»خوانده‌اند و شاهنامه را سراسر آکنده از شرح و توصیف دلاوری، پایمردی‌ها و جان فشانی‌های مردم ایران وگُردان و پهلوانان می دانند اما شگفتا که این کتاب رزم، کتاب دین‌داری و نیکوکاری ، خردورزی و جوانمردی و مهرورزی و در یک کلام راهنمای انسانیت است.
فردوسی تنها، آموزگار میهن دوستی و فداکاری در راه پاسداری از مرز و بوم نیست که معلم اخلاق و هنر و داد و راستی است و مهربانی و آشتی .
اگر نیک بنگریم سراسر شاهنامه آکنده از اندیشه‌های انسان گرایان‍ۀ نیکخواهی، نیکوکاری، مهرورزی، جوانمردی، دادگرایی، بیداد ستیزی و… است.
اندیشه‌هایی که مناسب‌ترین و مساعد‌ترین زمینه و بستر را برای گرایش به انسانیت فراهم می‌کند.
بردباری شاید شاخص‌ترین نماد درستی و انسانیت و محور و پیام اصلی آن است؛ که در شاهنامه با تعبیرات گوناگونی چون: «مدارا»، «شکیبایی»، «آهستگی»، «گشاده دلی»، «نرمی» و امثال آن یاد شده است.
📕همه بردباری کن و راستی
جداکن ز دل کژی و کاستی
اما آنچه که فردوسی چنان که از خرد والای او می شاید بدان توجه داشته ” میان روی” است .
اگرچه که بردباری را می توان نماد خرد و سرچشمه ی داد و دوستی دانست اما آنگاه که از حد بگذرد و بیش از اندیشه و فراتر از ظرفیت شخص با او مدارا و بردباری شود اندیشه ی ناقص و ذهن نادان حمل بر سستی و ناتوانی کند و گستاخی پیشه سازد پس حکیم در کنار پند به مدارا با تلنگری به ذهن خواننده
او را به رعایت مدارا در مدارا و بردباری فرا می خواند و در پادشاهی اورمزد در پنداو خطاب به فرزند چنین می گوید :
درنگ آورد راستیها پدید
ز راه خرد سر نباید کشید
سر بردباران نیاید به خشم
ز نابودنیها بخوابند چشم
📒 و گر بردباری زحد بگذرد
دلاور گمانی به سستی برد
هر آنکس که باشد خداوند گاه
میانجی خرد را کند بر دو راه
معنا و درون مایه ی این دستانزد را در ادبیات عامه می توان در کنایاتی چون
(خوبی که از حد بگذرد نادان خیال بد کند) یافت .
باشد که بخوانیم و بدانیم و بکار بندیم
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.