ضرب المثل ( دستانزد ) : پزشک دردمند و درمان بیمار
توضیحات ضرب المثل : درود بر دوستان و یاران جان ، باز با یکی دیگر از ابیات زیبای شاهنامه که جنبه دستانزد و تمثیلی دارد در خدمت شما هستیم. بیتی که امروز انتخاب شده از داستان کسری انوشیروان و بوزرجمهر است ، آنجایی که کسری انوشیروان با موبدان و بزرگان مجلسی را می آراید و سپس پرسش هایی را مطرح می کند. یکی از این پرسش ها این بود :
به دانندگان گفت شاه جهان – که با کیست این دانش اندر نهان
همان تخت شاهی بی‌آهو شود – کزو دین یزدان به نیرو شود؟
چه چیزی است که به سبب آن پادشاهی بی عیب خواهد شد و دین یزدان رونق خواهد گرفت؟ موبد موبدان و یزدگرد دبیر پاسخ هایی را می دهند … بوزرجمهر که سخنان این دو بزرگ را می شنود زبان می گشاید که :
نکوهیده ده کار بر ده گروه ، نکوهیده تر نزد دانش پژوه.
ده کار بر ده گروه ناپسند است و نزد کسی که جوینده دانش است ناپسند تر. اولین کار حاکمی است که دروغ می گوید و به ترتیب اینگونه چیز های ناپسند برای ده گروه را بر می شمارد :
سپهبدی که نگهبان گنج باشد و دنبال گنج باشد و سپاهیان در رنج باشند
دگر انسان دانشمندی که از گناه نترسد و گناه بر او خوش آید
چهارمین چیزی که بوزرجمهر آن را ناپسند می داند و اکنون جنبه دستانزدی دارد این بیت است :
پزشکی که باشد به تن دردمند – ز بیمار چون باز دارد گزند
پزشکی که خودش درد دارد و در پی درمان بیمار است چگونه زمانی که خود بیمار است می تواند درد کسی را درمان کند ؟
این دستانزد زمانی کاربرد دارد که شخصی نسخه ای برای کسی می پیچد و به او پند می دهد که فلان کار را انجام دهید و قصد راهنمایی دارد در حالی که خود در کار خود مانده و گرفتار است و کارش با همان نسخه و راهنمایی ای که برای دیگران مناسب می داند حل می شود ، اما انجام نمی دهد …
مانند این دستانزد در ادبیات فارسی زیاد است و نزدیک ترین ضرب المثل به این بیت این است :
کل اگر طبیب بودی – سر خود دوا نمودی
ضرب‌المثل دیگری که از نظر فحوایی به این بیت نزدیک است ضرب المثل عامیانه : تو که لالایی بلدی چرا خوابت نمی بره است
هر سه مورد خطاب به کسی که مشکل خود را نمیتواند حل کند و برای حل مشکل شخص دیگر به راهنمایی اش میپردازد
سر تا سر شاهنامه پر از پند است و حکیم ابوالقاسم فردوسی به ما پند هایی می دهد که خود نیز از آنها آموخته و این راز ماندگاری حکیم و شاهنامه او است
زمانی پند ها تاثیر گذار خواهند بود که گوینده خود نیز به آنها عمل کند و ایمان داشته باشد، پند های حکیم از این گونه است که پس از گذشت سده های زیادی از زمان سرودن همچنان مورد استفاده قرار می گیرد و در فرهنگ و ادب فارسی و همچنین ادبیات عامیانه تاثیر نهاده است.
اگر گوینده پندها به پندی که می دهد ایمان نداشته باشد و خود عمل نکند جز آب در هاون کوبیدن چیزی نیست . در پناه یزدان
این مطلب توسط جناب آقای حمیدرضا رحیمی و گروه بزرگ تلگرامی فردوسی،شاهنامه و شاهنامه خوانی که توسط ایشان مدیریت می شود به وب سایت ویکی شاهنامه ارائه داده شده است.