بررسی کهن الگوی آزمون در شاهنامه و هفت پیکر نظامی

کهن الگوهل، که از آنان به تمایلات کلی ذهن و نوعی آمادگی جهت تولید پی در پی اندیشه‌های اساطیری یکسان و مشابه باد می کنند. در حقیقت، گنجینه‌ای از روان جمعی، اندیشۀ جمعی و راه و رسم اندیشیدن، احساس و تخیل هستند که در هر کجا و هر زمان،فارغ از سنت پدید می آیند این صورت‌های ازلی که در رویاها و خیال‌‎پردازی‌های ما آشکار می شوند. درواقع افکاری عریزی و مادرزادی، با تعایل به   رفتارها و پندارهایی هستند که بر طبق الگوهایی از پیش مشخص شده، به صورت فطری و ذاتی در نوع انسان وجود دارند و در شرابطی به جلوه در می آیند.

برخی از این کهن الگوها، همچون: نقاب، مادینه روان، نرینه روان، سابه، خویشتن و قهرمان که تحول یافته‌تر ازبقیه هستند و بنابراین به طور مدام بر روان ما اثر می گذارند. بیشتر مورد توجه و پژوهش قرار گرفته اند. اما آزمون در مقام نوع کهن الگو با آنکه نقش و اهمیتی ویژه در تعالی وتکامل قهرمان دارد تا کنون به شایستگی مور توجه و تحقیق واقع نشده است.

در این مقاله، گوشش شده است. تا ضمن معرفی کهن الگوی آزمون و مروری بر جلوه های آن در متون حماسی و افسانه ای، بازتاب و کارکرد آن در منظومۀ هفت‌پیکر نظامی به طورعام و در افسانۀ کنید چهارم (سرخ) که به طور خاص کاویده شود. یافتۀ نهایی  این جستار چنین است که کهن الگوی آزمون حتی در جایی که توانایی جسمانی و مادی قهرمان را به سنجش می گیرند. بر سیر و سلوک باطنی قهرمان و تعالی و تکامل درونی و روحی او دلالت دارد.